Hasan AYKIN

I- GİRİŞ

Kişilerin kazançlarına devletin ortak olması unsurunu içermesi nedeniyle vergiye uyum çoğu kez gönüllü gerçekleşmez. Verginin doğasındaki zorlama unsuruna karşı vergi kaçırma şeklinde tezahür eden tepki ve bu tepkiye karşı devletin önlem alması kaçınılmazdır.

Vergi kaçırma fiili, beyan edilmesi gereken vergiye tabi unsurların beyan dışı bırakılması veya olduğundan daha düşük tutarda beyan edilmesi şeklinde tezahür eder. Vergi kaçırma fiilinin niteliğine göre vergi ziyaına sebebiyet verme ve/veya vergi kaçakçılığı suçu oluşur.

Vergi kaçakçılığı fiilleri, pek çok ülkede ciddi bir suç olarak kabul edilmekte ve bunlar için ağır cezai yaptırımlar öngörülmektedir. Amerika Birleşik Devletleri (ABD) vergi kaçakçılığına karşı ciddi cezalar öngören ülkelerden birisidir.

Çalışmada ABD’de vergi kaçakçılığı fiilleri, bu fiiller için öngörülen cezalar ve bu kapsamda cezaya ilişkin istatistikler sunulacak ve değerlendirilecektir. Amaç, vergi kaçakçılığı fiillerinin cezalandırılması açısından farklı bir ülke örneği incelemek ve bu kapsamda Türkiye’deki sistemle karşılaştırma imkanı elde etmektir. Her ülkenin ceza sisteminin kendi ekonomik, toplumsal ve politik dinamiklerinin bir ürünü olduğu hususu unutulmamalıdır. Ancak, vergi kaçakçılığı ile mücadeledeki temel yaklaşım ve ilkeleri tespit açısından farklı ülke örneklerinin incelenmesi önem taşımaktadır.

II- ABD’DE VERGİ KAÇAKÇILIĞI SUÇU VE CEZALARI

Vergi, ABD’de üzerinde önemle durulan bir ödevdir. Bir Amerikan Başkanının ifadesi olan ve deyim haline gelen şu cümle ABD’de vergiye bakışı ortaya koyması açısından önemlidir: “Hayatta iki şeyden kaçılmaz: ölüm ve vergi.” Bu cümlenin vatandaşlar açısından bir düstur haline gelmesi, kayıt dışılığın önlenmesinin psikolojik boyutu açısından önemlidir. Toplumda vergiden kaçılamayacağına ilişkin bir kanının oluşması, hukuki düzenlemeler, uygulama, denetim ve yargı ile beraber vergi sisteminin etkinliğinin bir göstergesidir. Aşağıda bu sistemin bir unsuru olan kaçakçılık fiillerine ilişkin öngörülen cezalar ve uygulama sonuçlarına yer verilecektir.

A- TEMEL VERGİ KAÇAKÇILIĞI FİİLLERİ

Amerika Birleşik Devletlerinde vergi kaçırmaya ilişkin konusu suç teşkil eden temel fiillerden başlıcaları aşağıdaki gibidir(1):

1- Kasıtlı olarak düşük beyanda bulunmak veya bazı gelirleri beyan dışı bırakmak,

2- Giderleri olduğundan fazla göstermek,

3- İki farklı defter tutmak,

4- Defterlere gerçek durumdan farklı kayıtlar yapmak,

5- Şahsi giderlerini iş veya işletme gideri olarak göstermek,

6- Gerçekdışı giderler göstermek,

7- Gelir veya servetini saklamak veya transfer etmek.

B- VERGİ KAÇAKÇILIĞI SUÇLARI VE CEZALARI

Amerika Birleşik Devletlerinde vergi kaçakçılığı suçu İç Gelir Kanunu’nun (Title 26) “Prosedür ve Yönetim” başlıklı (F) altbaşlığının “Suçlar, Kanunlara Aykırı Diğer Davranışlar ve Müsadere” bölümünün, “Suçlar” başlıklı altbölümünde düzenlenmektedir(2). Söz konusu bölümün aynen çevirisi yerine okuyucuya kolaylık olması amacıyla suç fiilleri ve bunlar için öngörülen cezalar tablo haline getirilmiştir.

 Tablo-1: ABD’de Vergi Kaçakçılığı Fiilleri ve Öngörülen Cezalar

Yukarıdaki tabloda dikkat çeken hususlardan birisi, Türkiye’de suçlar için ceza alt ve üst limiti öngörüldüğü halde, ABD’de sadece üst ceza limitine yer verilmiş olmasıdır. Bu durum, ABD hukuk sistemi ile ilgilidir. Anglo-Sakson hukuk sisteminin hakim olduğu ABD’de, İngiltere ve Avustralya’da da olduğu gibi, kanun koyucu bir ceza için üst limit belirlemekte, hakime geniş bir takdir alanı bırakılmaktadır. Türkiye gibi kıta Avrupası hukuk sisteminin hakim olduğu ülkelerde ise hakimin takdir alanının alt ve üst sınırları konusunda kanun koyucu belirlemede bulunmaktadır.

Yukarıdaki kaçakçılık suçunu düzenleyen Kanun maddeleri ile yapılan değişiklik sayısı da ilginçtir. Maddeler 1954 ve 1982 yıllarında olmak üzere iki kez değişikliğe uğramıştır.  En son 1982 yılında yapılan değişiklikle sadece adli para cezalarına ilişkin limitler değiştirilmiştir. Dolayısıyla, ceza öngören düzenlemelerde fazla bir değişikliğe gidilmediği görülmektedir.

C- VERGİ KAÇAKÇILIĞI SUÇUNA İLİŞKİN İSTATİSTİKLER

Ceza hukuku bağlamında vergi kaçakçılığı ile mücadele; kaçakçılık olduğu şüphelenilen fiiller ile ilgili soruşturma başlatılması, soruşturma sonucunda fiilin işlendiği yönünde ciddi deliller bulunanların savcılığı sevki, dava açılması, yargılama ve cezalandırma süreçlerini içermektedir. Aşağıdaki tabloda bu süreçler itibariyle ABD’nin vergi kaçakçılığı ile mücadelesine ilişkin temel sonuçlar sunulmaktadır:

 Tablo-2: ABD’de Yıllar İtibariyle Vergi Kaçakçılığı Suçuna İlişkin Veriler

*Hapis cezası, federal hapishane, yarı açık cezaevi, ev hapsi veya bunların kombinasyonundaki cezaları kapsamaktadır.

Kaynak: US Criminal Investigation Management Information System (ABD Ceza Soruşturma Yönetim Bilgi Sistemi)(3)

ABD’de vergi kaçakçılığına ilişkin başlatılan soruşturma sayısının ülkenin nüfus ve ekonomik hacmi dikkate alındığında çok fazla olduğunu söylemek güçtür. Burada dikkat çeken husus açılan davalardan yüzde 75’in üzerindeki kısmının mahkumiyetle sonuçlanmasıdır. Ortalama hapis süresi ise 26 ay ile 28 ay arasında değişmektedir.

Burada bir parantez açıp Türkiye’deki duruma bakılabilir. Türkiye’de kaçakçılık suçuna ilişkin istatistiklere ulaşmada ciddi güçlükler bulunmaktadır. Adli Sicil Kurumu tarafından yayımlanan istatistiklerden hareketle sadece Vergi Usul Kanunu kapsamındaki tüm cezalara ilişkin toplam istatistik rakamlarına ulaşılabilmektedir.  Örneğin VUK kapsamında 2008 yılında ceza mahkemelerinde 9155 dava açılmıştır. Sanık sayısı ise 11.111’dir(4). Ancak bunlardan kaç tanesinin vergi kaçakçılığı suçu (Vergi Usul Kanunu md. 359) kapsamında olduğu ayrımına ulaşılamamaktadır. Tecrübi bir yaklaşımla açılan davaların önemli bir kısmının kaçakçılık suçlarına ilişkin olduğu varsayımı altında, dava sayısı itibari ile ABD’nin çok üzerinde olduğumuzu söylemek mümkündür. Mahkumiyet açısından rakamlar daha da olumsuzdur. 2009 yılında 7744 dava sonuçlanmıştır. Bu davalarda yargılanan 10637 sanıktan sadece 3744’ü için mahkumiyet kararı verilmiştir(5). Dolayısıyla ABD’de yüzde 75 ile yüzde 80 aralığında seyreden mahkumiyet oranı Türkiye’de yüzde 35’te kalmıştır. Bu durumun, hakkında dava açılan kişilerin psikolojisi, sosyal ve ticari yaşama ile yazılan kaçakçılık suçu raporları ve yargının işleyiş kalitesi açısından bütüncül bir yaklaşımla ve ayrıntılı olarak analiz edilmesi vergi ceza siyaseti uygulamasında doğru kararlar verme açısından önem taşımaktadır.  Ancak bu analiz, çalışmanın kapsamını aşmaktadır.

D- DEĞERLENDİRME

Amerika Birleşik Devletlerindeki vergi kaçakçılığı fiilleri ile bu fiiller için öngörülen cezalar birlikte ele alındığında şu hususların öne çıktığı görülmektedir:

1- Vergi kaçakçılığı suçunun konusunu oluşturan fiillerin kapsamı geniş tutulmuştur. Vergi kaçakçılığı suçunun oluşması için hileli davranış veya sahte fatura gibi devleti aldatmaya yönelik davranışların varlığı şart değildir. Çoğu kez kasıtlı olarak vergi kaçırma durumunda, vergi kaçakçılığı fiili gerçekleşmektedir. Örneğin, kasten yapılmak şartıyla, giderleri olduğundan fazla göstermek veya şahsi giderlerin iş veya işletme gideri olarak gösterilmek vergi kaçakçılığı suçunun unsuru olarak kabul edilmektedir.

2- Vergi kaçakçılığı fiilleri ayrıntılı olarak düzenlendiği, her bir fiil itibariyle öngörülen cezaların, hafif suç, suç ve ağır suç olarak ayrıma tabi tutulduğu ve cezalarının da buna göre farklılaştırıldığı, bu suretle de cezalarda orantılık ilkesine uyulduğu görülmektedir.

3- Vergi kaçakçılığı suçu için öngörülen hapis cezalarının sınırının yüksek tutulduğu görülmektedir. Buna karşın, hakime geniş bir takdir hakkı tanınmaktadır. Hakim olayı değerlendirerek hapis veya para cezasından birini takdir edebileceği gibi, fiilin ağırlığına göre her ikisini birden hükmedebilecektir. Veya hiçbir ceza öngörmeyebilecektir. Böylece her bir olayın kendi içinde değerlendirilmesi söz konusu olabilecektir.

4- Vergi ziyaı ile ilişkisiz olarak, kaçakçılık fiili için adli para cezası öngörülmüştür. Bu husus Türk Hukuk sisteminde olmayan bir unsurdur. Niteliği itibariyle ekonomik suç olan vergi suçunu işlemekten caydırmada etkili bir yöntem olarak kullanılabilecek unsurları bünyesinde barındırmaktadır.

5- Tüzel kişiler için de adli para cezası verilebilmektedir. Tüzel kişiler için öngörülen adli para cezasının limiti gerçek kişiler için öngörülen ceza üst limitinin bir katıdır.

6- Vergi kaçırmaya teşvik, yardım, bu konuda danışmanlık hizmeti vermek, tavsiyede bulunmak gibi fiiller de cezalandırılmaktadır. Böylece, özellikle vergi alanında danışmanlık görevi görenlere önemli bir sorumluluk getirilmektedir.

7- Vergi kaçakçılığı soruşturmalarının sayısı ve dava açılan dosya sayısı ülkenin nüfusu ve ekonomik faaliyetlerinin hacmi dikkate alındığında düşük görülebilir. Ancak, açılan davlardan %75-80’i mahkumiyetle sonuçlanmaktadır. Bu durum vergi ceza yargısının etkinliği ve kişilerin haksız yere yargı önüne çıkarılmasını önleme açısından önemlidir.

8- Vergi cezalarını düzenleyen ilgili maddelerde nadiren değişikliğe gidildiği, bu değişiklik sırasında da suçun unsurlarından ziyade suç için öngörülen adli para cezasının günün koşullarına uygun hale getirilmesi ile yetinildiği görülmektedir. Bu durum, cezaların uygulama algılanmasında süreklilik açısından önem taşı-maktadır.

9- Genel nitelikli bir konu olmasına rağmen, vergi suçlarına ilişkin ayrıntılı istatistiklere kolay bir şekilde ulaşılabilmesinin önem taşıdığına da vurgu yapmak gerekir. İstatistik, uygulamanın değerlendirilmesi politika oluşturma aşamasında karar vericiler için önemli bir etkendir. Aynı zamanda bunun kamuoyu ile paylaşılması caydırıcılık açısından da önem taşımaktadır. Konunun incelenmesi sırasında ABD’deki verilere çok kolay ulaşılabilirken, Türkiye’de önemli zorluk çekilmesi hususunun ayrıca belirtilmesi gerekir.

SONNOTLAR

(1)         http://www.irs.gov/compliance/enforcement/article/0,,id=106785,00.html

(2)         ilgili Kanuni düzenlemeye, ABD Federal Kanunlarının yer aldığı

http://uscode.house.gov/search/criteria.shtml sayfasının arama kısmından Kanun Başlığı (İç Gelir Kanunu için Title 26 ve ilgili madde numarası (örneğin 7201 gibi) yazılmak suretiyle ulaşılabilir.

(3)         http://www.irs.gov/compliance/enforcement/article/0, id=106791,00.html

(4)   http://www.adlisicil.adalet.gov.tr/ISTATISTIKLER/1996/ac_cik/2008%20YILI%20CEZA%20MAHKEMELERİNE%20CEZA%20HÜKMÜ%20TAŞIYAN%20ÖZEL%20KANUNLAR%20İLE%20İLGİLİ %20AÇILAN%20DAVA%20VE%20SANIKSAYILARININ%20SUÇ%20TÜRÜNE%20GÖRE%20DAĞILIMI.pdf

(5)  http://www.adlisicil.adalet.gov.tr/ISTATISTIKLER/1996/ac_cik/2008%20YILI%20CEZA%20MAHKEMELERİDE%20CEZA%20HÜKMÜ%20TAŞIYAN%20ÖZEL%20KANUNLAR%20İLE%20İLGİLİ%20KARARA%20BAĞLANAN%20DAVALARIN%20SANIKLAR%20HAKKINDA%20VERİLEN%20 KARAR%20TÜRLERİNE%20GÖRE%20DAĞILIMI.pdf

NOT: Yaklaşım / Temmuz 2010 / Sayı: 211’de yayımlanmıştır.