Dr. Hasan AYKIN

 GİRİŞ

Günlük yaşamda kişilerin kendini, esnaf, tüccar, sanayici, serbest çalışan, serbest meslek erbabı gibi sıfatlarla tanımladıklarına tanık oluruz. Bazıları ilgisiz tanımlamalar yapar. Oysa bu kavramların hukuk aleminde bir karşılığı vardır. Hukukta nasıl tanımlandığınız, vergilendirilme rejiminizi, tutacağınız defter çeşidini, kaydolacağınız odayı, alacağınız izin ve ruhsatları, teşviklerden yararlanıp yararlanamayacağınızı, iflasa tabi olup olmadığınızı ve diğer sorumluluklarınızı doğrudan etkiler.

Bu çalışmada, söz konusu kavramlar hangi mevzuatta ve nasıl tanımlanmış konusuna genel bir bakış yapmak istedik. İlgi duyanlara sunulur.

TACİR

Türk Ticaret Kanununa göre, bir ticari işletmeyi, kısmen de olsa, kendi adına işleten kişiye tacir denir. (TTK, m.12)

Bir ticari işletmeyi kurup açtığını, sirküler, gazete, radyo, televizyon ve diğer ilan araçlarıyla halka bildirmiş veya işletmesini ticaret siciline tescil ettirerek durumu ilan etmiş olan kimse, fiilen işletmeye başlamamış olsa bile tacir sayılır.

Bir ticari işletme açmış gibi, ister kendi adına, ister adi bir şirket veya her ne suretle olursa olsun hukuken var sayılmayan diğer bir şirket adına ortak sıfatıyla işlemlerde bulunan kimse, iyiniyetli üçüncü kişilere karşı tacir gibi sorumlu olur.

Küçük ve kısıtlılara ait ticari işletmeyi bunların adına işleten yasal temsilci, tacir sayılmaz. Tacir sıfatı, temsil edilene aittir. Ancak, yasal temsilci ceza hükümlerinin uygulanması yönünden tacir gibi sorumlu olur. (TTK, m.13)

Ticari işletme, esnaf işletmesi için öngörülen sınırı aşan düzeyde gelir sağlamayı hedef tutan faaliyetlerin devamlı ve  bağımsız şekilde yürütüldüğü işletmedir. (TTK, m.11)

Ticari işletme ile esnaf işletmesi arasındaki sınır, Bakanlar Kurulunca çıkarılacak kararnamede gösterilir.

Tacir Sayılanlar

Ticaret şirketleriyle, amacına varmak için ticari bir işletme işleten vakıflar, dernekler ve kendi kuruluş kanunları gereğince özel hukuk hükümlerine göre yönetilmek veya ticari şekilde işletilmek üzere Devlet, il özel idaresi, belediye ve köy ile diğer kamu tüzel kişileri tarafından kurulan kurum ve kuruluşlar  da tacir sayılırlar. (TTK, m.16)

Devlet, il özel idaresi, belediye ve köy ile diğer kamu tüzel kişileri ile kamu yararına çalışan dernekler ve gelirinin yarısından fazlasını kamu görevi niteliğindeki işlere harcayan vakıflar, bir ticari işletmeyi, ister doğrudan doğruya ister kamu hukuku hükümlerine göre yönetilen ve işletilen bir tüzel kişi eliyle işletsinler, kendileri tacir sayılmazlar.

Tacire ilişkin hükümler donatma iştirakine de aynen uygulanır.

vergidosyasi.com

ESNAF VE SANATKÂR:

5362 sayılı Esnaf ve Sanatkarlar Meslek Kuruluşları Kanununa göre esnaf ve sanatkar; ister gezici ister sabit bir mekânda bulunsun, Esnaf ve Sanatkâr ile Tacir ve Sanayiciyi Belirleme Koordinasyon Kurulunca belirlenen esnaf ve sanatkâr meslek kollarına dahil olup, ekonomik faaliyetini sermayesi ile birlikte bedenî çalışmasına dayandıran ve kazancı tacir veya sanayici niteliğini kazandırmayacak miktarda olan, basit usulde vergilendirilenler ve işletme hesabı esasına göre deftere tabi olanlar ile vergiden muaf bulunan meslek ve sanat sahibi kimseleri ifade etmektedir.

Dolayısıyla bir kimsenin esnaf ve sanatkar olarak nitelendirilebilmesi için ilgili komisyonca belirlenen esnaf ve sanatkar meslek kollarına dahil olması, ancak tüccar veya sanayici sayılacak büyüklüğe erişmemiş olması, başka bir deyişle basit usulde vergilendirilme şartlarında veya işletme hesabı defteri tutma hadlerinde kalması gerekmektedir.

Bu arada Vergi Usul Kanununun 177 nci maddesi uyarınca 2017 Yılı Bilanço hesabı esasına göre defter tutma hadleri aşağıdaki gibi olduğunu hatırlatalım. İşletme hesabına göre defter tutabilmek diğer şartlarla birlikte bu hadlerin altında kalmak gerekecektir.

1- Yıllık;

• Alış tutarı 170.000 TL

• Satış tutarı 230.000 TL

2- Yıllık gayrisafi iş hasılatı 90.000 TL

3- İş hasılatının beş katı ile yıllık satış tutarının toplamı 170.000 TL

 vergidosyasi.com

Ancak yukarıda yer verilen rakamlara karşın, 21.07.2007 tarihli ve 26589 Resmi Gatezede yayımlanan, Bakanlar Kurulunun “Esnaf ve Sanatkar ile Tacir ve Sanayicinin Ayrımına İlişkin Kararına da bakmak gerekir.

Söz konusu BKK’nın “Esnaf ve sanatkâr ile tacir ve sanayicinin ayrımı” başlıklı birinci maddesi aşağıdaki gibidir:

MADDE 1 – (1) 5362 sayılı Esnaf ve Sanatkârlar Meslek Kuruluşları Kanununun 3 üncü maddesinin birinci fıkrasının (a) bendi ve 63 üncü maddesi ile 6762 sayılı Türk Ticaret Kanununun 12 nci ve 17 nci maddelerinin uygulaması bakımından; a) Esnaf ve Sanatkâr ile Tacir ve Sanayiciyi Belirleme Koordinasyon Kurulunun tespit edeceği ve Resmî Gazete’de yayımlanacak esnaf ve sanatkâr meslek kollarına dahil olup, ekonomik faaliyetini sermayesi ile birlikte bedeni çalışmasına dayandıran ve kazancı tacir veya sanayici niteliğini kazandırmayacak miktarda olan, basit usulde vergilendirilenler ve işletme hesabına göre deftere tabi olanlar ile vergiden muaf bulunanlardan 213 sayılı Vergi Usul Kanununun 177 nci maddesinin birinci fıkrasının (1) ve (3) numaralı bentlerinde yer alan nakdi limitlerin yarısını, (2) numaralı bendinde yazılı nakdi limitin tamamını aşmayanların esnaf ve sanatkâr sayılmaları ile esnaf ve sanatkâr siciline ve dolayısıyla esnaf ve sanatkarlar odalarına kaydedilmeleri, Ancak, esnaf ve sanatkâr siciline kayıtlı iken, daha sonraki yıllarda yıllık alış veya satış tutarları ya da gayri safi iş hasılatı, esnaf ve sanatkâr sayılma hadlerini aşanların kendileri istemedikçe ticaret siciline ve dolayısıyla Türkiye Odalar ve Borsalar Birliği bünyesindeki odalara kayıt için zorlanmaması, yıllık alış veya satış tutarları ya da gayri safi iş hasılatı esnaf ve sanatkâr sayılma hadlerinin altı katını aşanların ise kayıtlarının, esnaf ve sanatkâr sicili marifetiyle ticaret siciline aktarılması,

b) 213 sayılı Vergi Usul Kanununa istinaden birinci sınıf tacir sayılan ve bilanço esasına göre defter tutanlar ile işletme hesabına göre defter tutan ve bu Kararın (a) bendinde belirtilenlerin dışında kalanların tacir ve sanayici sayılmaları ile ticaret siciline ve dolayısıyla Türkiye Odalar ve Borsalar Birliğinin bünyesindeki odalara kaydedilmeleri, kararlaştırılmıştır.”

Yukarıdaki düzenleme uyarınca 213 sayılı Vergi Usul Kanununa istinaden birinci sınıf tacir sayılan ve bilanço esasına göre defter tutanlar ile işletme hesabına göre defter tutan ve bu Kararın (a) bendinde belirtilenlerin dışında kalanların tacir ve sanayici sayılmaları ile ticaret siciline ve dolayısıyla Türkiye Odalar ve Borsalar Birliğinin bünyesindeki odalara kaydedilmeleri gerekmekle birlikte; esnaf ve sanatkâr siciline kayıtlı iken, daha sonraki yıllarda yıllık alış veya satış tutarları ya da gayri safi iş hasılatı, esnaf ve sanatkâr sayılma hadlerini aşanların kendileri istemedikçe ticaret siciline ve dolayısıyla Türkiye Odalar ve Borsalar Birliği bünyesindeki odalara kayıt için zorlanmaması, yıllık alış veya satış tutarları ya da gayri safi iş hasılatı esnaf ve sanatkâr sayılma hadlerinin altı katını aşanların ise kayıtlarının, esnaf ve sanatkâr sicili marifetiyle ticaret siciline aktarılması gerekmektedir.

SANAYİCİ

Sanayici de tacir sıfatını taşır. Ancak, koydolacağı oda ve bazı yükümlülükler açısından tacirden ayrışır. Sanayi tanımını, 5174 sayılı Türkiye Odalar ve Borsalar Birliği ile Odalar ve Borsalar Kanununda bulduk. Kanunun 5 inci maddesinin 7 nci fıkrasında sanayici aşağıdaki şekilde tanımlanmış:

Tezgâh, cihaz, makine gibi muharrik kuvvet kullanarak ham madde, yarı ve tam mamulleri, özellik, içerik, bileşim veya şeklini kısmen veya tamamen değiştirmek amacıyla işleyerek, seri halde veya standart olarak yeni bir ürün üretmek suretiyle katma değer oluşturan işyerleri ile yer altı kaynaklarının çıkarılıp işlendiği yerleri işletenler ve bilişim teknolojisi ve yazılım üretenler en az on işçi çalıştırmak şartıyla bu Kanunun uygulanması bakımından sanayici sayılır. (5174, m.5/7)

6948 sayılı Sanayi Sicil Kanununun birinci maddesinde de sanayici tanımı yapılmış olup söz konusu tanım 18.06.2017 tarih ve 7033 sayılı Kanununun 3 üncü maddesi ile genişletilmiştir. En son değişiklikler sonrası SANAYİCİ TANIMI aşağıdaki gibidir:

“Madde 1 – (Değişik birinci fıkra: 18/6/2017-7033/3 md.) Bir maddenin vasıf, şekil, hassa veya terkibini makine, cihaz, tezgah, alet veya diğer vasıta ve kuvvetlerin yardımı ile veya sadece el emeği ile kısmen veya tamamen değiştirmek veya bu maddeleri işlemek suretiyle devamlı ve seri halinde imal veya istihsal eden yerlerle madenlerin çıkarılıp işlendiği yerler sanayi işletmesi, buralarda yapılan işler sanayi işleri ve buraları işletenler sanayici sayılır.

(Değişik ikinci fıkra: 18/6/2017-7033/3 md.) Devamlı ve seri halinde tamirat yapan müesseselerle elektrik veya sair enerji istihsal eden santraller, gemi inşaatı gibi büyük inşaat yerleri ile bilişim teknolojisi ve yazılım üreten işletmeler de bu madde şümulüne girer.

El ve ev sanatları ile küçük tamirhaneler bu kanuna tabi değildir. Ancak bunlardan teşkilat, imal ve istihsal ettiği madde nevi ve miktarı bakımından bu kanuna tabi olacakları İktisat ve Ticaret Vekaleti tayin ve ilan edebilir.”

Sanayici Sayılmayanlar:

Türkiye Odalar ve Borsalar Birliği ile Odalar ve Borsalar Kanununda sanayici sayılmayanlar da tadat edilmiş olup bunlar aşağıdaki gibidir:

1. a) Seri halinde hazır elbise üretmeyen terziler, fabrika halinde işletilmeyen fırınlar, lokantacı, elbise temizleyici ve benzerleriyle mamullerini toptan satmayıp perakende olarak doğrudan doğruya tüketiciye satan kunduracı, şekerci, tatlıcı gibi işletmeler,
2. b) Şehir, kasaba ve köylerdeki su temizleme, arıtma, süzme ve dağıtma tesisleri, c) İşlemek üzere, üretimleri nev’inden hariçten ham madde almamaları şartıyla, arazide ekim, dikim, bakım ve yetiştirme yollarıyla bitki, hayvan veya hayvan mahsullerinin, bizzat yetiştiricileri tarafından işlenip değerlendirilmesi işlerine tahsis edilen yerler,
3. d) Üniversiteler, meslek liseleri ve benzeri okulların üretim yapan atölye ve lâboratuvarları, meslek kursları ve cezaevlerindeki atölyeler gibi öğretim ve eğitim amacıyla işletilen yerler,
4. e) Doğrudan doğruya Milli Savunma Bakanlığı teşkilâtına bağlı olarak çalıştırılan askerî sanayi müesseseleri,

SERBEST MESLEK ERBABI

Serbest meslek erbabı tanımını Gelir Vergisi Kanununda bulduk. Kanunda önce serbest meslek faaliyeti tanımlanmış, müteakiben de serbest meslek erbabı tanımına yer verilmiş.

Serbest meslek faaliyeti, sermayeden çok şahsi mesaiye, ilmi veya mesleki bilgiye veya ihtisasa dayanan ve ticari niteliği olmayan işlerin işverene bağlı olmaksızın şahsi sorumluluk altında kendi nam ve hesabına yapılmasıdır. (GVK, m. )

Serbest meslek faaliyetini mutad meslek halinde ifa edenler, serbest meslek erbabıdır. Aşağıda yer alan işleri yapanlar da serbest meslek erbabı sayılmaktadırlar.

• Gümrük komisyoncuları, bilumum borsa ajan ve acenteleri, noterler, noterlik görevini ifa ile mükellef olanlar,
• Bizzat serbest meslek erbabı tarifine girmemekle beraber serbest meslek erbabını bir araya getirerek teşkilat kurmak veya bunlara sermaye temin etmek suretiyle veya sair suretlerle serbest meslek kazancından hisse alanlar,
• Dava vekilleri, müşavirler, kurumlar ve tüccarlarla serbest meslek erbabının ticarî ve meslekî işlerini takip edenler ve konser veren müzik sanatçıları,
• Vergi Usul Kanunu’nun 155 inci maddesinde belirtilen şartlardan en az ikisini taşıyan ebe, sünnetçi, sağlık memuru, arzuhalci, rehber gibi mesleki faaliyette bulunanlar,
• Serbest meslek faaliyetinde bulunan kollektif ve adi şirketlerde ortaklar, adi komandit şirketlerde komandite ortaklar.

vergidosyasi.com

Güncelleme 10.07.2017

NOT: YAZININ TÜM HAKLARI YAZARINA AİTTİR. YAZAR ADI VE SİTEMİZE İLİŞKİN AKTİF LİNK VERİLMEDEN ALINTI YAPILAMAZ, AYNEN YAYIMLANAMAZ.