Dr. Hasan AYKIN

PDF Formatı

GİRİŞ

Vergi harcaması kavramı,  1950’li yıllarda ortaya çıkmıştır. Kavram, bütçe hakkı ile yakından ilgilidir. Vatandaşın, “kamu harcamaları nereye gidiyor?” sorusunun yanında, vergi istisna, muafiyet, indirim ve benzeri uygulamaların hangi kesimin yararına yapıldığını da sormasına imkan vermektedir. Bu nedenle daha şeffaf, hesap verebilir ve demokratik toplum için gerekli bir müessesedir.

Türkiye’de 2000’li yıllarda gündeme gelmiştir. Bu çerçevede Maliye Bakanlığı bünyesinde ilk vergi harcaması raporu 2001 yılında yayınlamıştır. Vergi harcaması müessesesi 10.12.2003 tarihli ve 5018 sayılı Kamu Mali Yönetimi ve Kontrol Kanunu ile mevzuatımızda yerini almıştır. Kanunun 15 inci maddesinde vergi muafiyeti, istisnası ve indirimleri ile benzeri uygulamalar nedeniyle vazgeçilen vergi gelirlerine merkezi yönetim bütçe kanununda yer verilmesi zorunluluğu getirilmiştir.

Yukarıdaki kanuni yükümlülük de dikkate alınarak merkezi yönetim bütçe kanunlarında, vazgeçilen vergi gelirlerine ilişkin mevzuata ve bu kapsamdaki vergi geliri tahminlerine yer verilmektedir.  Söz konusu bilgiler vergi sistemindeki vergi istisna, muafiyet, indirim ve benzeri uygulamalara ilişkin mevzuatı bir arada görme açısından önemlidir. Aynı zamanda, ayrıntılı veri sunulması şartıyla, hükümetin vergi harcaması yoluyla hangi kesimlere ne kadar kaynak aktardığı konusunda şeffaflaşma sağlanması açısından da önemlidir.

VERGİ HARCAMASI KAVRAMI

Vergi harcaması (tax expenditure) kavramı, en geniş anlamı ile standart vergi sisteminden her türlü sapmayı ifade eder. Ancak bu tanım pek çok kişi için çok şey anlatmaz.

Vergi harcaması; bazı sosyal ve ekonomik amaçları gerçekleştirmek üzere vergi alınmaması yoluyla devlet için gelir kaybına sebep olan, bazı mükellefler veya mükellef olması gerekenler için ise tanıdığı ayrıcalıklı uygulamalar nedeniyle vergisel yükümlülük ve sorumlulukları azaltan veya ortadan kaldıran, kanunlar, düzenlemeler ve uygulamalar olarak tanımlamaktadır.[1] Uygulamada vergi harcamaları genel olarak vergi muafiyet ve istisnaları, indirimler, mahsuplar, düşük vergi oranı ve vergi ertelemesinden oluşmaktadır.

Bir uygulamanın vergi harcaması olarak değerlendirilmesi için belirli ekonomik ve sosyal amacın varlığı, bu amaçları gerçekleştirmek üzere kanunen veya kanunun verdiği yetki çerçevesinde tahsil edilmeyen bir verginin olması ve bunun sonucunda belirli mükelleflere veya mükellef gruplarına ayrıcalıklı uygulama niteliğinde olan vergi ödenmemesinin veya daha az vergi ödenmesinin sağlanması gerekmektedir.[2]

Vergi harcaması dünyada 1950’li yılların ikinci yarısında ortaya çıkan bir kavram olup ilk vergi harcaması raporu Almanya tarafından 1959 yılında hazırlanmıştır. Almanya‟dan sonra ABD 1968, İspanya 1979, İngiltere 1979, Kanada 1997, Fransa 1980 ve Hollanda 1997 yıllarında vergi harcama raporları yayımlamaya başlamışlardır. Günümüzde OECD ülkelerinin tamamına yakınında vergi harcamaları raporu yayımlanmaktadır.[3] Bu veriler ışığında, Türkiye vergi harcaması uygulaması konusunda gecikmiş ülkelerden birisidir.

NE KADAR VERGİ HARCAMASI YAPIYORUZ?

Kamu Mali Yönetimi ve Kontrol Kanunu ile vazgeçilen vergi gelirinin kamuoyuna açıklanması zorunluluğunun getirilmesindeki amaç; kamu maliyesinde şeffaflık ve hesap verebilirliği artırmaktır.

Vergi harcamaları tahminlerinin, mali şeffaflığın ve hesap verebilirliğin arttırılması, vergi sistemi işleyişinin etkinliğinin ölçümlenmesi, kaynakların verimli ve adil paylaştırılmasının sağlanması, kamu mali yapısının güçlendirilmesi hedefleri göz önünde tutularak objektif kriterlere göre belirlenmesi ve yeterli ayrıntıları içermesi gerekir.

Ülkemizde de 5018 sayılı Kamu Mali Yönetimi ve Kontrol Kanunu’nun 15 inci maddesiyle vergi harcamalarının her yıl bütçe kanununda yer alması hüküm altına alınmıştır. Bu kapsamda, Türkiye’de vergi harcamaları 5018 sayılı Kamu Mali Yönetimi ve Kontrol Kanunu kapsamında bütçe kanunlarına ekli cetvellerde düzenli olarak yer almaya başlamıştır.

Bütçe kanunlarında yer verilen vergi harcama mevzuat ve rakamları yanında, Maliye Bakanlığı belli aralıklarla vergi harcamaları raporları yayımlamakta; vergi harcamaları tahmin ve hesaplama yöntemlerine ilişkin detaylar açıklanmaktadır. Bu kapsamda ilk rapor 2007 yılında yayımlandı. İkinci  vergi harcamaları raporu ise 2016 yılı Kasım ayında yayımlandı.

Peki, Türkiye olarak ne kadar vergi harcaması yapıyoruz? Bu harcamalar hangi kesimlerin yararına gerçekleşiyor? Bunun için Bütçe Kanunlarına müracaat etmemiz lazım.

2020 Bütçesi Vergi Harcaması Tahminleri

2020 yılı Merkezi Yönetim Bütçe Kanununun B cetvelinde 2020 yılında uygulanacak tüm istisna, muafiyet, indirim ve benzeri mevzuata hem de vergi harcama tahminlerine yer verilmiştir.

Tablo: 2020 Merkezi Yönetim Bütçesinde Yer alan 2020-2022 Yılları Toplam Vergi Harcaması Tahminleri

2019 Bütçesi Vergi Harcaması Tahminleri

2019 yılı Merkezi Yönetim Bütçe Kanununun B cetvelinde 2019 yılında uygulanacak tüm istisna, muafiyet, indirim ve benzeri mevzuata hem de vergi harcama tahminlerine yer verilmiştir.

Tablo: 2019 Merkezi Yönetim Bütçesinde Yer alan 2019-2021 Yılları Toplam Vergi Harcaması Tahminleri 

2017 Bütçesi Vergi Harcama Tahminleri

2017 yılı Merkezi Yönetim Bütçe Kanununun  B cetvelinde 2017 yılında uygulanacak tüm istisna, muafiyet, indirim ve benzeri mevzuata hem de vergi harcama tahminlerine yer verilmiştir.

Tüm vergi istisna, muafiyet ve indirimlerine ilişkin mevzuatı bir arada görmek isteyenler Bütçe eki B cetveli için TIKLAYINIZ.

Yukarıda yer alan veriler çok geneldir. Vatandaşların vergi harcamalarının hangi kesimlere yöneldiğini görmesine imkan vermemektedir. Aslında, vergi harcama rakamlarının yayımlanmasındaki gerçek amaca hizmet etmekten uzaktır. Vergi Harcama Raporlarında bu konuda, yetersiz de olsa, daha ayrıntılı bilgilere erişmek mümkündür.

2016 Vergi Harcamaları Raporu için TIKLAYINIZ.

Aşağıda Vergi Harcamaları 2016 Raporunda yer alan vergi harcama tahminlerinden sadece Gelir Vergisi Kanunu kapsamındakilerinden bazılarını sunuyoruz:

GVK kapsamındaki diğer vergi harcama tahminleri ile diğer kanunlara ilişkin ayrıntılar için 2016 yılı Vergi Harcamaları Raporunu inceleyebilirsiniz.

Yukarıdaki veriler bile, vatandaşlar, politika yapıcılar, ilgili taraflar açısından değerlendirme yapmaya imkan vermektedir.

Örneğin, genç girişimciler için getirilen istisnanın vergi harcama yükü sanıldığının aksine oldukça cüzi kalmaktadır. Buna karşılık kar payı istisnası ve GVK geçici madde kapsamında vazgeçilen vergi gelirleri önemli boyutlardadır. Ayrıca nispeten daha az bir kesimi ilgilendiren uçuş ve dalış tazminatları kapsamında vazgeçilen vergi geliri, çok sayıda çalışanı ilgilendiren yeraltı işletmelerinde çalışanlar için vazgeçilen vergi gelirinin yaklaşık 2,5 katıdır.

Yüksek ücretlere imza atan sporculara yapılan ücret ödemeleri için veri bulunmaması da eleştiriye açıktır. Çünkü Maliye’nin her mükelleften bilgi isteme hakkı, vermeyene de müeyyide uygulama yetkisi vardır. Asgari ücretlerinin yılın ortasında üst dilime girdiği bir vergi sisteminde GVK geçici madde 72[4] ile en üst oran olarak %15’lik dilime sabitlenmiş kesime ne kadar vergi harcama teşviği sağlandığının bilinmesi gerekir. Ancak bu bilgi sonrası, vatandaşların hangi gerekçe ile yüksek gelir elde eden sporculara böyle bir teşvik sağlandığı şeklinde soru sormaları mümkün olur.

SONUÇ

Yukarıdaki sınırlı veriler dahi vergi harcama rakamlarının şeffaf mali yapının gelişmesi açısından önemli olduğunu göstermektedir. Bu nedenle, atılan adımlar takdir edilmelidir. Temennimiz, daha sağlıklı hesaplama metodolojisi ile daha ayrıntılı vergi harcama rakamlarının kamuoyu ile daha sık bir şekilde paylaşılmasıdır. Bu paylaşım sonrası;toplum dinamiklerine uygun şekilde, istisna, muafiyet ve indirimlerin baştan sona ele alınarak, sistematik bir şekilde yeniden tanzim edilmesi umut edilir.

Yurtdışı vergi harcama raporlarında, vergi harcama türleri, rakamları yanında, vergi harcamalarının vergi sisteminde hangi amacı gerçekleştirmek için bulunduğu konusunda da ayrıntılı değerlendirme yapılmaktadır. Örneğin, vergi harcaması sosyal amaç, ekonomik amaç, negatif dışsallığı önleme, çevreci yaklaşım, yatırımları artırma ve benzeri kriterlere göre belirlenmekte ve rasyonalize edilmektedir. Bu konuda İrlanda vergi harcamaları raporuna göz atmak için TIKLAYINIZ.

Amerika’da vergi harcamalarının miktarı, hangi kesimlere  ve hangi alanlara yönelik olduğuna ilişkin ekteki doküman vergi harcamalarının ne şekilde kamuoyu ile paylaşılması gerektiğine ilişkin iyi bir örnektir. Söz konuş belgede, vergi harcamaların %88’inin bireylere yönelik olduğu; bireylere yönelik vergi harcamalarında ise tasarruf, sağlık ve konut sahibi olmaya yönelik olanların en büyük sahip olduğu görülmektedir.

[1] Maliye Bakanlığı, Vergi Harcamaları Raporu 2016, s.5

[2] Maliye Bakanlığı, Vergi Harcamaları Raporu 2016, s. 7

[3] Maliye Bakanlığı, Vergi Harcamaları Raporu 2016, s.9

[4] Geçici Madde 72 – (Ek: 4/6/2008-5766/8 md.) (1) (1) 31/12/2017 tarihine kadar sporculara yapılan ücret ve ücret sayılan ödemelerden aşağıdaki oranlarda gelir vergisi tevkifatı yapılır.

1. a) Lig usulüne tabi spor dallarında;

1) En üst ligdekiler için % 15,

2) En üst altı ligdekiler için % 10,

3) Diğer liglerdekiler için %  5,

5. b) Lig usulüne tabi olmayan spor dallarındaki sporculara yapılan ödemeler ile milli sporculara uluslararası müsabakalara katılmaları karşılığında yapılan ödemelerden % 5.

(2) Bu ödemeler üzerinden 94 üncü madde kapsamında ayrıca tevkifat yapılmaz. Bu gelirler için yıllık beyanname verilmez, diğer gelirler dolayısıyla beyanname verilmesi halinde de bu gelirler beyannameye dahil edilmez.

(3) Bu maddenin yürürlüğe girdiği tarihten önce yapılmış olan ücret ve ücret sayılan ödemelerin vergilendirilmesinde 31/12/2007 tarihinde yürürlükte olan hükümler uygulanır.

(4) Bu maddenin uygulanmasına ilişkin usul ve esasları belirlemeye Maliye Bakanlığı yetkilidir.

https://vergidosyasi.com/2017/02/14/vergi-harcamasi-nedir-nereye-harcaniyor/