Merkantilizmin geliştiği dönemlerde, uluslararası ticaretin artması sonucu hesap ve işlemlerin esaslara bağlanma ihtiyacı denetim kavramını da beraberinde getirmiştir. Bu dönemde hesap ve işlemlerin kontrolünü yapan ve sonucunda görüş bildiren, Latince “dinleme” anlamına gelen audit kelimesinden türetilen auditor (denetçi) denilen kişiler ortaya çıkmıştır. Modern anlamda denetim kavramı sanayi devrimi sonrasında gelişmiş ve bugünkü niteliğine kavuşmuştur[1].

Türk Dil Kurumu tarafından “denetleme”, “bir işin doğru ve yönetime uygun olarak yapılıp yapılmadığını incelemek, murakabe etmek, teftiş etmek, kontrol etmek” olarak tanımlanmaktadır. Denetimle ilişkili olarak aynı veya yakın anlamda kullanılan pek çok kavram bulunmaktadır. Araştırma, kovuşturma, soruşturma, inceleme, revizyon, kontrol, teftiş, murakabe kavramları bunlardan bazılarıdır.

Denetimi tanımlamak amacıyla yapılmış pek çok çaba bulunmaktadır. Yapılan bir tanıma göre denetim; yasal, bilimsel, düşünsel yöntemlerle önceden belirlenen standartlardan hareket edilerek işlemlerin ve mevcut uygulamaların bu standartlara uygunluğunun araştırılması, uyumsuzlukların belirlenmesi, giderilmesi ve gelecekte de bu tür risklerin ortaya çıkmaması için yapılan risk ve sistem bazlı proaktif incelemelerdir[2].

Denetim Kavramları Komitesi tarafından muhasebe denetimi bağlamında denetim şu şekilde tanımlanmaktadır[3]:

“Denetim; iktisadi faaliyet ve olaylarla ilgili iddiaların önceden saptanmış ölçütlere uygunluk derecesini araştırmak ve sonuçları ilgi duyanlara bildirmek amacıyla tarafsızca kanıt toplayan ve bu kanıtları değerleyen sistematik bir süreçtir.

Denetim, değişik yönlerden çok farklı şekillerde tanımlanabilir. Ancak esas olan denetimin ana unsurlarını ve özelliklerini ortaya koymaktır. Bunları aşağıdaki gibi sıralamak mümkündür[4]:

• Denetim bir süreçtir. Denetim faaliyeti, gerekli kanıt ve bilgilerin temin edilmesi, bunların işlenmesi ve değerlendirilmesi, değerlendirme sonuçlarına göre bir sonuca ulaşılması ve ulaşılan görüşün raporlanması ve bu raporun ilgililere ulaştırılması şeklinde evreleri içermektedir. Bu yönüyle denetim, dinamik ve sistematik bir süreçtir. Sistematik bir süreçtir çünkü, süreç mantıksal bütünlük içinde birbirini izleyen düzenli evrelerden oluşmak durumundadır.
• Denetim, önceden belirlenmiş ölçütleri gerekli kılar. Araştırılması istenen konuların doğruluğunun tespiti, ancak daha önceden belirlenmiş standartların varlığı ile mümkündür. Bu standartlar veya ölçüler, yasama organı tarafından konulmuş kurallar, yönetim tarafından belirlenmiş standartlar veya limitler veya düzenleyici kuruluşlarca oluşturulmuş ilke ve standartlar olabilir.
• Denetim ile denetlenen birimin standartlara uygunluğu tespit edilir. İhbar, şikayet nedeniyle veya rutin şekilde yapılan denetimlerle test edilmek istenen husus, denetlenen birimin önceden belirlenmiş standartlara uygunluğunun test edilmesi, uygunluk veya uygunsuzluk derecesinin belirlenmesidir. Belirlenen bu durum raporla ilgililere bildirilecektir.
• Denetim, kanıtların tarafsızca toplanmasını ve değerlendirilmesini gerektirir. Denetçi önyargısız olmalı, bağımsız ve uzman kimliği ile yapılmış bildirimleri veya görevlendirmeyi titizlikle incelemeli ve sonuçları da aynı titizlik ve tarafsızlıkla değerlendirmelidir.
• Denetim sonucunda bir sonuca ulaşılmalıdır. Denetçi ileri sürülen iddia ya da incelediği konu ile ilgili olarak yaptığı inceleme sonuçlarına göre bir sonuca ulaşır. Ulaşılan sonuç ile iddia edilen hususlar onaylanır veya reddedilir. Denetçi yaptığı araştırma, inceleme ve ulaştığı bilgi ve belgelere dayanarak bir kanaate ulaşır.
• Denetim sonucu ilgililere rapor halinde sunulur. Denetim sürecinin son aşamasıdır. Bu aşamada ilgililerin kimler olduğu ilgili düzenlemelere göre tespit edilir.

[1] Kenger, Erdal; Yüksek Denetleme Kurulu Denetçi Yardımcıları Eğitim Notu, Şubat 2001.

[2] Aksoy, Tamer, Tüm Yönleriyle Denetim, Yetkin Yayınları, 2006, Ankara, s. 47.

[3] Auditing Concepts Committee: Report of tha Committee on Basic Auditing Concepts. The Accounting Review. Vol. 47, 1972, s.18’den aktaran Güredin, Ersin, Denetim, Muhasebe  Entstitüsü Yayın Noı:50, İstanbul, TY, s. 5.

[4] Güredin, Ersin, Denetim, Muhasebe  Entstitüsü Yayın Noı:50, İstanbul, TY, s. 5.

23.03.2017

vergidosyasi.com