Gelir Vergisi Kanunu, gerçek kişilerin elde ettiği kazanç ve iratları mümkün olduğunca kavramaya çalışır. Bu kapsamda, herhangi bir ticari, mesleki veya zirai kazançla ilgili olmaksızın bazı mal ve hakların elden çıkarılması durumunda elde edilen kazançları vergilemek için “değer artışı kazançları”na ilişkin düzenlemeler yapılmıştır.

Değer artışı kazançlarına ilişkin düzenleme GVK mükerrer madde 80’de yer almaktadır.

HANGİ MAL VE HAKLARIN ELDEN ÇIKARILMASINDA DEĞER ARTIŞI KAZANCI DOĞAR

Maddeye göre; aşağıda yazılı mal ve hakların elden çıkarılmasından doğan kazançlar değer artışı kazançlarıdır:

A- İvazsız olarak iktisap edilenler ile tam mükellef kurumlara ait olan ve iki yıldan fazla süreyle elde tutulan hisse senetleri hariç, menkul kıymetlerin veya diğer sermaye piyasası araçlarının elden çıkarılmasından sağlanan kazançlar.

B- 70 inci maddenin birinci fıkrasının (5) numaralı bendinde yazılı hakların (ihtira beratları hariç) elden çıkarılmasından doğan kazançlar.

GVK’nın 70 inci maddesinin birinci fıkrasının (5) numaralı bendi aşağıdaki gibidir:

25. Arama, işletme ve imtiyaz hakları ve ruhsatları, ihtira beratı (İhtira beratının mucitleri veya kanunî mirasçıları tarafından kiralanmasından doğan kazançlar, serbest meslek kazancıdır.), alameti farika, marka, ticaret unvanı, her türlü teknik resim, desen, model, plan ile sinema ve televizyon filmleri, ses ve görüntü bantları, sanayi ve ticaret ve bilim alanlarında elde edilmiş bir tecrübeye ait bilgilerle gizli bir formül veya bir imalat usulü üzerindeki kullanma hakkı veya kullanma imtiyazı gibi haklar (Bu hakların kullanılması için gerekli malzeme ve teçhizat bedelleri de gayrimenkul sermaye iradı sayılır.)”

3. Telif haklarının ve ihtira beratlarının müellifleri, mucitleri ve bunların kanunî mirasçıları dışında kalan kimseler tarafından elden çıkarılmasından doğan kazançlar.

4. Ortaklık haklarının veya hisselerinin elden çıkarılmasından doğan kazançlar.

5. Faaliyeti durdurulan bir işletmenin kısmen veya tamamen elden çıkarılmasından doğan kazançlar.

6. İktisap şekli ne olursa olsun (ivazsız olarak iktisap edilenler hariç) 70 inci maddenin birinci fıkrasının (1), (2), (4) ve (7) numaralı bentlerinde yazılı mal (gerçek usulde vergiye tâbi çiftçilerin ziraî istihsalde kullandıkları gayrimenkuller dahil) ve hakların, iktisap tarihinden başlayarak beş yıl içinde elden çıkarılmasından doğan kazançlar (Kooperatiflerin ortaklarına bu sıfatları dolayısıyla tahsis ettikleri gayrimenkulleri tahsis tarihinde ortak tarafından satın alınmış sayılır.)

GVK’nın 70 inci maddenin birinci fıkrasının (1), (2), (4) ve (7) numaralı bentlerinde yazılı mal ve haklar aşağıdaki gibidir:

1.Arazi, bina (Döşeli olarak kiraya verilenlerde döşeme için alınan kira bedelleri dahildir), maden suları, menba suları, madenler, taş ocakları, kum ve çakıl istihsal yerleri, tuğla ve kiremit harmanları, tuzlalar ve bunların mütemmim cüzileri ve teferruatı;

1. Voli mahalleri ve dalyanlar,
2. Gayrimenkul olarak tescil edilen haklar;

3. Gemi ve gemi payları (Motorlu olup olmadıklarına ve tonilatolarına bakılmaz) ile bilumum motorlu tahmil ve tahliye vasıtaları;

Değer Artışı Kazancında elden çıkarma deyimi

Bu maddede geçen “elden çıkarma” deyimi, yukarıda yazılı mal ve hakların satılması, bir ivaz karşılığında devir ve temliki, trampa edilmesi, takası, kamulaştırılması, devletleştirilmesi, ticaret şirketlerine sermaye olarak konulmasını ifade eder.

DEĞER ARTIŞI KAZANCINDA İSTİSNA TUTARI

Bir takvim yılında elde edilen değer artışı kazancının, menkul kıymet ve diğer sermaye piyasası araçlarının elden çıkarılmasından sağlananlar hariç, 6.000 (2020 yılı için 18.000 TL)Yeni Türk Lirası gelir vergisinden müstesnadır.

Tablo: Değer Artış Kazancı İstisna Tutarları (Yıllar İtibariyle)

Faaliyetine devam eden ticarî bir işletmenin kısmen veya tamamen satılmasından veya ticarî işletmeye dahil amortismana tâbi iktisadî kıymetlerle birinci fıkrada yazılı hakların elden çıkarılmasından doğan kazançlar ticarî kazanç sayılır ve bunlara ticarî kazanç hakkındaki hükümler uygulanır.

MİRAS KALAN VEYA HERHANGİ BİR ŞEKİLDE İVAZSIZ ELDE EDİLEN GAYRİMENKULLERİN ELDEN ÇIKARILMASINDA VERGİ VAR MI?

Bedelsiz (ivazsız, miras yoluyla) elde edilen mal ve hakların elden çıkarılmasından doğan kazançlar değer artış kazancı olarak vergilendirilmeyecektir. Bunun dışında, iktisap şekli ne olursa olsun söz konusu mal ve hakların elden çıkarılmasından doğan kazançlar değer artış kazancı olarak vergilendirilecektir.

Örnek 1: Bayan (A) 10.07.2013 tarihinde kendisine miras yoluyla intikal eden apartman dairesini, 16.09.2013 tarihinde satmıştır. Satışa konu apartman dairesinin bedelsiz olarak (veraset yoluyla) intikal etmesi nedeniyle, Bayan (A)’nın bu satıştan elde ettiği gelir, tutarı ne olursa olsun, değer artış kazancı olarak vergilendirilmeyecektir.

GAYRİMENKULLERİN ELDE ÇIKARILMA SÜRESİ VERGİLEMEYİ ETKİLER Mİ?

Değer artış kazancında mal ve hakların ne kadar sürede elinizde bulunduğu hususu önem taşır. Belli bir sürenin üzerinde tutulan gayrimenkullerin satışında vergi yükümlülüğü doğmaz. Söz konusu gayrimenkul ve diğer mal ve haklar, iktisap tarihinden başlayarak beş yıl içinde elden çıkarılmasından doğan kazançlar, değer artış kazancı olarak değerlendirilecektir.

SAFİ DEĞER ARTIŞININ TESPİTİ

Değer artış kazancında vergilendirilecek kazanca “safi değer artışı” denilmektedir.

Değer artışında safi kazanç, elden çıkarma karşılığında alınan para ve ayınlarla sağlanan ve para ile temsil edilebilen her türlü menfaatlerin tutarından aşağıdaki indirimlerin düşülmesi suretiyle bulunmaktadır.

Mal ve hakların elden çıkarılması sonucunda elde edilen değer artış kazancından indirilebilecek giderler;

— Elden çıkarılan mal ve hakların maliyet bedeli,

— Elden çıkarma dolayısıyla yapılan ve satıcının üzerinde kalan giderler ve ödenen vergi ve harçlar.

Maliyet bedelinin tespit edilememesi halinde maliyet bedeli yerine; Vergi Usul Kanunu hükümlerine göre Takdir Komisyonunca tespit edilecek bedel esas alınacaktır.

Mal ve hakların elden çıkarılmasında iktisap bedeli, elden çıkarılan mal ve hakların, elden çıkarıldığı ay hariç olmak üzere Türkiye İstatistik Kurumu’nca belirlenen toptan eşya fiyat endeksindeki artış oranında artırılarak tespit edilecektir.

DEĞER ARTIŞ KAZANCINA İLİŞKİN VERGİNİN HESAPLANMASI

Gayrimenkul satışı nedeniyle elde edilen kazancın vergilemesinde, önce safi kazanca ulaşılacak, daha sonra bu kazançtan istisna tutarı düşülüp Gelir Vergisi Kanununun 103 üncü tarifesindeki oranlar uygulanacaktır. Aşağıda konuya ilişkin örnek verilmiştir:

Örnek 5: Bay Ahmet, 10.07.2013 tarihinde 200.000 TL’ye satın almış olduğu konutu 15.04.2016 tarihinde 300.000 TL’ye satmıştır. Buna göre, Bay Ahmet konutu alış tarihinden itibaren beş tam yıl geçmeden satmış olduğundan dolayı, elde ettiği kazanç değer artış kazancı olarak vergiye tabi olacaktır. Elde ettiği değer artış kazancı ve vergilere ilişkin rakamlar aşağıdaki gibi olacaktır.

Alış Bedeli : 200.000 TL

Satış Bedeli : 300.000 TL

Endeks : %18.26

Alış ÜFE : 212.39

Satış ÜFE : 251.17

Değerlenmiş Alış Bedeli : 236.517,73 TL

Gayrisafi Hasılat : 63.482,27 TL

Toplam Gider : 0,00 TL

Safi Değer Artış : 63.482,27 TL

İstisna : 11.000 TL

Vergiye Tabi Matrah : 52.482,27 TL

Gelir Vergisi : 11.440,21 TL

Söz konusu hesaplama için uzun uzun uğraşmanıza gerek yok. Gelir İdaresi Başkanlığ bir hesaplama aracı oluşturmuş. Alış ve satış bedeli ile iktisap tarihi ve satış tarihi bilgilerinizi girdiğinizde yukarıdaki rakamlar otomatik olarak karşınıza geliyor. Ayrca tapu harcı tuturına da yer veriliyor.

Gayrimenkul satışı nedeniyle oluşan vergiyi (değer artaşı kazancı) hesaplamak için TIKLAYINIZ

DEĞER ARTIŞ KAZANCININ BEYANI

Değer artış kazançlarının beyan konusu edilip edilmeyeceği, elde edilen iradın (safi değer artışının) istisna haddinin altında kalıp kalmadığına bağlıdır. İstisna haddini aşan tutarda gelir elde edilmesi halinde yıllık beyanname verilecektir.

Elde edilen değer artış kazancının safi miktarı, açıklanan istisna sınırını aşması durumunda, elde edilen gelir satışın yapıldığı yılı takip eden yılın Mart ayının 1 inci gününden 25 inci günü akşamına kadar Yıllık Gelir Vergisi Beyannamesi ile beyan edilecektir.

DEĞER ARTIŞ KAZANCININ ÖDENME ZAMANI

Beyanname üzerinden hesaplanan değer artış kazancına ilişkin gelir vergisi, Mart ve Temmuz aylarında olmak üzere 2 eşit taksitte ödenecektir.

30.12.2019

Hasan AYKIN

vergidosyasi.com