Hak, hukukun tanıdığı ve koruduğu yetkidir. Hak kavramında iki öğe vardır. Hak, bir yandan hukukun koruduğu bir çıkarı anlatır, diğer yandan da sahibine bu korumadan yararlanma yetkisi verir. Hukuk bir düzeni, hak ise düzen tarafından korunan çıkarı anlatır. Bu nedenle, hukuk genel ve nesnel iken hak bireysel ve özneldir.[1]

Hak hukuk sistemi içinde kişiye, menfaatinin korunmasını, kendine tanınmış yetkilerin gerçekleştirilmesini isteme, talep etme imkanı verir.

Haklar; negatif statü hakları, pozitif statü hakları ve aktif statü hakları şeklinde ayrıma tabi tutulmaktadır.

Negatif (pasif) statü hakları, devletin ve bireylerin müdahale edemeyeceği alanı ve bunların korunmasını içermektedir. Anayasa’da kişinin hak ve ödevleri kapsamında düzenlen kişisel haklar bu kapsamdadır. Vicdan hürriyeti, kişi güvenliği, konut dokunulmazlığı gibi devlet tarafından aşılamayacak ve dokunulamayacak özel alanın sınırlarını çizen haklardır.

Pozitif statü hakları, devletten bir şey yapmasını isteme hakkı verir. Devlet, yapma, yerine getirme yükümlülüğü yükler. Sosyal ve ekonomik nitelikli haklar bu kapsamdadır. Öğrenim hakkı, sağlık hakkı, çalışma hakkı bunlara bir örnektir. Bu yönü ile “isteme hakları” olarak da isimlendirilmektedir.

Aktif statü hakları ise bireylere devlet yönetimine katılma hakkı vermektedir. Bu haklar siyasi haklar olarak da isimlendirilmektedir.

Mükellef haklarının bir kısmının negatif bir kısmının pozitif statü hakları kapsamına girmesi söz konusudur.

Dipnot:

[1] Şeref Gözübüyük, Hukuka Giriş ve Hukukun Genel Kavramları, Üçüncü Baskı, S Yayını, 1973, s. 117.