Ali ALAYBEK

Ali Alaybek eğitimli bir ailenin dört çocuğundan ikinci çocuk olarak 1901 yılında o tarihte Osmanlı İmparatorluğunun sınırları içinde bulunan Selanik’te dünyaya geldi. Daha sonra aile İstanbul’a taşındı.

Babası Dr. Rıza Servet Bey İstanbul’un tanınmış hekimlerinden biri olarak Cerrahpaşa Hastanesinin kurucuları arasında yer alır.

Dr. Rıza Servet Bey Jön Türk’lerden idi. Tıbbiyenin son sınıfında iken Paris’e kaçmış orada tahsilini tamamladıktan sonra Selanik’e gelip yerleşmiş. Ancak daha sonra Alaybek ailesi Selanik’ten İstanbul’a göç ederek yaşamlarına devam etmiştir.

Ali Alaybek orta öğrenimini İstanbul’un önemli okullarından Fransız Saint Joseph Lisesinde tamamlamış ve buradan 1916 yılında mezun olmuştur. Daha
sonra Alman Lisesine devam etmiştir.

Burayı da başarı ile tamamlayan Ali Alaybek’i babası, ekonomi öğrenimi için, Birinci Dünya Savaşından sonra 1918 yılında Almanya’ya gönderiyor. Fakat bir süre sonra, ailenin mali sıkıntıya düşmesi nedeniyle Alaybek eğitimini yarıda keserek Türkiye’ye dönmek zorunda kalıyor. Bu kez İstanbul Yüksek İktisat ve Ticaret Mektebine kaydolan Alaybek, 1924 yılında buradan mezun olmuştur.

1924-1925 yıllarında askerliğini yapmıştır. Bir süre şirket-i Hayriye, Bakırköy Çimento Fabrikası ve Ankara Gaz Maske Fabrikasında çalıştıktan sonra, 1936 yılında kamu kesimine dönerek, İstanbul Muamele Vergi Dairesi Müdürlüğü emrinde Hesap Mütehassısı olarak göreve başlar ve bir süre sonra bu bölümün şefi olur. Ali Alaybek’in oniki senelik özel sektör çalışmaları liberal ekonomi düzeninde uygulama yöntemlerine ivme kazandırmıştı.

Bu tecrübenin yararı “Vergi Reform Komisyonu”nda kanunların hazırlanmasında vergilerin ekonomiye uyumunu ve maliyenin mükellefe olumlu yaklaşımı önerilerine katkı sağlamıştır.

1936’da Hesap Mütehassısı ve daha sonra Muamele Vergileri Hesap Mütehassısları Şefi olmuştur. 31.5.1945’te kurucusu olduğu Hesap Uzmanları Kurulu’na Müşavir Hesap Uzmanı olarak atanmış ve İstanbul Grup Başkanlığı yapmıştır.

Ali Alaybek, 1962 yılında Maliye Bakanlığı’na bağlı olarak kurulan Vergi Reform komisyonu’nun da başkanlığını yapmış büyük reformun geliştirilmesinde, yenilenmesinde önemli çalışmalar yapmıştır.

Almanca, Fransızca bilen, Almanya ve Fransa’da etüd ve incelemeler yapan Alaybek çok sayıda kitap ve etüdün yazarı olup 27.7.1986’da vefat etmiştir.

Ali Alaybek’in üç yıl Almanya’da ekonomi eğitimi alması ve özellikle dünyaca ünlü Keynes’in ekonomi ile vergiciliğin ince noktalarını birleştirerek vergi nosyonunu ilerletmesi ona gelecekte birçok kapıların açılmasına yardımcı olmuştur. Üstadı ziyaretine gittiğimde salondaki üç duvarı kapsayan kütüphanesinin üçte ikisi çeşitli yabancı dilde yazılmış vergi ve ekonomi ile ilgili kitaplardı.

1950 yılında Üniter Vergi sistemine geçişte Prof.Dr.Fritz Neumark’ın sosyalist düşüncesine karşı liberal sosyal demokrat tavrını koyması Neumark’ın aşırılığını önlemiştir.

Ali Alaybek 1936 yılından 1945 yılı Mayıs ayı sonuna kadar dokuz yıla yakın bir süre ile Muamele Vergisi Hesap Mütehassısı olarak İstanbul Muamele Vergileri Müdürlüğünde görev yapmıştır. 1940’lı yılların ortalarından itibaren kazanç ve muamele vergilerinin çağın gerisinde kalması, mali ihtiyaçlara yeterince cevap veremez hale gelmesi nedeniyle, bu alanda yeni bir reforma gidilmesi, bunlar yerine modern gelir ve kurumlar vergisi ile vergi usul kanunlarının kabulü ve muamele vergisinin ıslahı şeklinde yeni bir akım ve çalışmalar başlamıştır. Bu reforma paralel olarak yeni bir vergi denetim sisteminin kurulması düşünülmüş ve 29.05.1945 tarihinde yürürlüğe giren 4709 sayılı Yasa ile Teftiş Kuruluna paralel, vergi denetimi ile görevlendirilmiş Hesap Uzmanları Kurulu ismi altında yeni bir örgüt kurulmuştur. Bu yasanın geçici maddesi ile o tarihe kadar kazanç ve muamele Hesap Mütehassısı olarak ayrı ayrı görev yapan elemanlar, bir defaya mahsus olmak üzere, yeni Hesap Uzmanları kadrosuna atanmışlar ve ikili ayırım sona ererek tek çatı altında toplanmışlardır. 4709 sayılı Yasanın uygulanmaya girmesinden sonra Ali Alaybek (1) kıdem No.lu Müşavir Hesap Uzmanı olarak, İstanbul Muamele Vergileri Müdürlüğündeki bütün ekibi ile birlikte, Hesap Uzmanları İstanbul Grubuna katılmış ve bu Grubun Başkanı olmuştur. Şurasını da belirtelim ki bu değişimde, o tarihlerde İstanbul Muamele Vergisi Müdürü olarak görev yapan eski mesai arkadaşı Adil Yücefer üstadı da yeni Hesap Uzmanı olarak kadrosuna almış ve centilmence bir vefakârlık örneği göstermiştir.

Kaynaklar:

xHüseyin Perviz Pür, Çağdaş Türk Vergi Sisteminin Kurucusu ALİ ALAYBEK’e Armağan, Maliye Hesap Uzmanları Derneği, 2015, ss. 2-3.

http://vergialgi.net/icerik/ali-alaybek-dijital-kutuphanesi/