Vergi yükü kavramı, hangi kapsamda alındığına göre farklı şekillerde tanımlanabilir. Bu kapsamda ilk akla gelen vergi yükü kavramları:

• Toplam (genel) vergi yükü
• Kişisel vergi yükü
• Objektif vergi yükü
• Subjektif vergi yükü
• Net vergi yükü
• Gerçek vergi yükü
• Bölgesel vergi yükü
• Sektörel vergi yükü

Toplam vergi yükü bir ülkede genellikle bir yıllık dönemde ödenen vergilerin ülkenin gayri safi yurtiçi hasılasına (GSYH) oranı olarak tanımlanmaktadır. Toplam (genel) vergi yükü, bir yönü ile kişilerin toplam gelirlerinden kamuya aktardıkları payı ifade etmektedir.

Toplam Vergi Yükü = Vergi Gelirleri Toplamı / GSYH

Vergi yükü hesabında SGK primleri dikkate alınacak mı?

Burada vergi gelirleri kapsamı konusu önem kazanmaktadır. OECD dahil pek çok kurum veya kuruluş tarafından yapılan hesaplamada vergi gelirlerine sosyal güvenlik pirimi ödemeleri de dahil edilmektedir. Aynı zamanda sosyal güvenlik primleri dahil ve hariç olmak üzere toplam vergi yükü hesaplamaları söz konusu olabilmektedir. Önemli olan vergi gelirleri kapsamının hangi unsurlardan teşekkül ettiğinin belirtilerek hesaplanmasıdır. Bu kapsamda genel vergi yükü verileri incelenirken SGK primleri dahil veya hariç şeklinde bir açıklama yapılmasında fayda vardır.

Tablo: Türkiye İçin Yıllar itibariyle SGK dahil ve Hariç Vergi Yükü Hesaplamaları

Kişisel (bireysel) vergi yükü subjektif ve objektif  vergi yükü olmak üzere ikiye ayrılabilir.

Subjektif vergi yükü, kişilerin vergiye karşı psikolojik tutumlarını ifade etmektedir. Vergi baskısı veya vergi tazyiki adı da verilen sübjektif vergi yükünün hesaplanması mümkün değildir.

Objektif vergi yükü ise kişilerin belirli bir dönemde ödedikleri vergilerin aynı dönemde elde ettikleri gelire oranını ifade eder. Örneğin ücretle çalışan bir kişi için bireysel vergi yükü ücretinden yapılan vergi kesintilerinin (dolaysız vergiler) yanında bizzat ilgili kişi tarafından mal veya hizmet alımı sırasında ödediği dolaylı vergilerin toplamının gelirine oranlanması suretiyle hesaplanabilecektir.

Bir asgari ücretli üzerindeki vergi yüküne ilişkin hesaplama örneği için TIKLAYINIZ.

Net vergi yükü: Bireyler vergi ödemeleri yanında kamudan bazı para ile ifade edilen çeşitli menfaatler sağlarlar. Net vergi yükü, vergi ödemelerinden kamudan sağlanan çeşitli parasal unsurların düşülmesi sonucu bulunan vergi yüküdür. Burada kişinin kamuya vergi olarak verdikleri ile kamudan sağladığı menfaatler netleştirilmektedir.

Gerçek vergi yükü, kişinin ödediği vergiden, kendisine kamu tarafından yapılan parasal nitelikteki geri dönüşler ile yansıtılan vergi unsurlarının çıkarılması suretiyle bulunur. Gerçek vergi yükünde kişinin kendisi tarafından ödenmekle birlikte yansıtabildiği vergiler de düşülmektedir. Verginin yansıması ile ilgili ayrıntılı bilgi için TIKLAYINIZ. 

Bölgesel vergi yükü, ilgili bölgeden toplanan vergilerin o bölgenin GSYH’ya yaptığı katkı tutarına oranlanması suretiyle bulunur.

Sektörel vergi yükü, bir sektörün yüklendiği toplam vergilerin, ilgili sektörün GSYH’ya yaptığı katkı tutarına (ilgili sektör gelirine) oranlanması ile bulunur.

Yukarıdaki vergi yükü tanımlarına ilaveten mal ve hizmet teslimleri üzerindeki vergi yükü kavramlarından da bahsedilebilir. Sigarada vergi yükü, alkollü içeceklerde vergi yükü, taşıt alımında vergi yükü gibi.

Örneğin sigarada vergi yükü, dediğimizde sigaranın perakende satış fiyatı içinde verginin oranı ifade edilir. Türkiye’de 10 TL’ye satılan bir paket sigaranın ortalama %82’si vergidir. Dolayısıyla Türkiye örneğinde sigarada vergi yükünün %82 olduğunu söylemek mümkündür.

Benzer şekilde, benzinde, otomobilde, ekmekte, kitapta, buzdolabında ve benzeri vergi yükü kavramlarından bahsetmek mümkündür.

Türkiye’nin OECD ülkeleri içinde vergi yükü açısından konumunu 2018 yılı için aşağıdaki grafikten görmek mümkündür:

02.07.2018

Hasan AYKIN

NOT: Yazar adı ve yazının vergidosyasi.com adresindeki aktif linki belirtilerek alıntı yapılabilir. AYNEN YAYIMLANAMAZ.