Vergi hukukumuzda beş tarh yöntemi vardır. Beyana dayanan tarhiyat bu yöntemlerden en yaygınıdır. Günümüz gelişmiş vergi sistemlerinin dayandığı temel tarh usulü “Beyana Dayanan Tarh” yöntemidir.

Beyan veya beyanname yöntemi, mükellefin vergi kanunlarına göre, bazı bildirimlerden başka, vergi matrahının bizzat tespiti ve vergi dairesine bildirmesidir. Beyan yöntemi mükelleflerin kendi vergiye tabi unsurlarını herkesten daha iyi bildikleri düşüncesine dayanır. Bu sebeple vergi dairesinin müdahalesi olmaksızın mükelleflerin, kanunlarda gösterilen vergi matrahlarını tespit etmeleri ve bunu bir beyanname ile kendi imzaları altında bildirmeleri en uygun ve normal bir şekil olarak kabul edilmektedir.(Adil Nas, 2018)

Beyana Dayanan Tarh Nedir?

Beyana dayanan tarh; vergi miktarını doğrudan etki eden matrahın mükellef tarafından bir beyanname ile vergi idaresine bildirilmesi, vergi idaresinin bu beyanı esas almak suretiyle vergiyi tarh etmesidir.

Beyana dayanan tarhiyat, gerek vergiye tabi kazancını gerekse bu kazancı elde edebilmek için yaptığı giderleri en iyi bilecek kişinin mükellef olduğunun kabulüne dayanır. Beyana dayalı tarhiyat, karine olarak mükellefe güveni esas alır; hem de mükellefin vergilendirme sürecinde aktif rol alarak vergi bilincinin yerleşmesine hizmet eder. (1)  Bu açıdan beyannameli mükellefiyet ülke demokrasinin gelişmesinde önemli bir göstergedir.

Vergi kanunlarına göre beyan üzerinden alınan vergiler “tahakkuk fişi” ile tarh ve tahakkuk ettirilir. Tahakkuk fişi esasına göre, vergi dairesi tarafından beyannamenin alınması üzerine bir tahakkuk fişi düzenlenir ve bunun bir nüshası mükellefe veya beyannameyi mükellef namına vergi dairesine getirene verilir. Vergi böylece tahakkuk etmiş olur. Tahakkuk fişinin mükellefe verilen nüshası, aynı zamanda, beyannamenin makbuzu yerine geçer.

Vergi beyannamesini ilgili vergi dairesine tevdi eden kimsenin, kendisine verilen tahakkuk fişini almaması, beyannamede yazılı matrah üzerinden tarhı gereken verginin tahakkukuna engel olamaz. Bu takdirde, tahakkuk fişinin mükellefe verilecek nüshası posta ile mükellefe gönderilir.

Beyannamenin posta ile gönderilmesi halinde de tahakkuk fişi düzenlenir. Bu takdirde, tahakkuk fişinin mükellefe verilecek nüshası, kapalı bir zarf içinde, mükellefin beyannamede gösterdiği adrese gönderilir ve fişin dairede kalan nüshasına posta zimmet defterinin tarih ve numarası işaretlenir.

Beyannameye dayanan tarh usulünün önemli bir sonucu olarak mükellefler, beyan ettikleri matrahlara ve bu matrahlar üzerinden tarh edilen vergilere karşı dava açamazlar. Bunun istisnası ihtirazi kayıtla verilen beyannameler ve vergi hatalarına ait hükümler saklıdır.

Beyana Tabi Vergiler Nelerdir?

Vergi sistemimizde gelir vergisi, kurumlar vergisi, katma değer vergisi gibi temel vergiler beyana tabidir. Ancak bu vergi türleri içinde kazanç türüne göre farklılaşmalar söz konusu olabilmektedir. Örneğin ticari kazanç, serbest meslek kazancı, zirai kazanç gibi unsurlar beyana tabi iken, ücretler kaynakta kesinti yöntemine tabidir. Ancak, birde fazla işverenden ücret geliri elde edilmesi ve bu belli tutarları aşması durumunda bu kazanç unsuru için de beyan söz konusu olabilmektedir. Benzer şekilde, serbest meslek kazancı beyana tabi bir gelir unsuru iken sadece tevkifata tabi serbest meslek kazan unsurları da söz konusu olabilmektedir.

12.05.2019

vergidosyasi.com

Kaynaklar:

(1) Cansu Sevinç CEYHAN, Ersan ÖZ, “Vergi İncelemesi Sebebiyle Doğan Zararlardan İdarenin Sorumluluğu”, Vergi Raporu, (Ocak 2019) 232, (101-112).