Mahfi Eğilmez mahfiegilmez.com Bloğunda yazdığı, “Bütçe ve Beyaz Filler” makalesi ile kamudaki yüksek maliyetli yatırımlara tekrar ışık tuttu. Bu yazıda kullanılan “Beyaz filleri” ise; “Beyaz fil, sahibi tarafından, örneğin güzel görünümü dolayısıyla, elden çıkarılmayan, maliyet ve bakım giderlerinin yüksekliği nedeniyle zarara yol açan varlıklar ve mülkler için kullanılan bir deyimdir.” şeklinde özetledi. Aşağıda söz konusu “Beyaz Fil” kavramını biraz daha kapsamlı olarak, konuya ilişkin bir çalışmadan alıntı ile, sunuyoruz.
Beyaz Fil Nedir?
Kamu maliyesi literatüründe, “kamusal beyaz fil” (Public white elephants) tabiri, görkemli, yüksek statüye sahip ancak üretken olmayan, koruması yüksek maliyet gerektiren ve vazgeçmenin mümkün olmadığı yatırımlar için kullanılmaktadır
Kamusal Beyaz Fil Kavramı Nereden Gelmektedir?
Beyaz fil kavramına ilişkin ayrıntılı bir çalışma, Betül Hayrullahoğlu tarafından “KAMUSAL BEYAZ FİL SENDROMU VE TÜRKİYE’DE KAMUSAL BEYAZ FİL TARTIŞMALARI” isimli makaledir. Beyaz fil kavramının kökenini söz konusu yayından doğrudan sunuyoruz.
“Kamusal beyaz fil deyimi, insanların kökünün nereden geldiğini bilmeden kullandıkları deyimlerden bir tanesidir. Bu terim Antik Siyam İmparatorluğu’nda anlatılan bir hikayeden günümüze kadar gelmiştir. Antik Siyam İmparatorluğu’nda albino filler nadir bulunmaları ve göz alıcı görüntüleri nedeniyle kutsal olarak görülmekte ve İmparatorluğun gücü ve yarı tanrısal özelliklerinin sembolü olarak kabul edilmekteydiler. Bir gün imparator kendisini kızdıran saray mensuplarından bir tanesini cezalandırmak için dahice bir plan hazırlamıştı: Adama İmparatorluğun kutsal beyaz fillerinden bir tanesini hediye etti. Hediyenin reddedilmesi ya da başka birine verilmesi mümkün değildi. Ayrıca imparator biliyordu ki fili layıkıyla muhafaza etmek, varlıklı soyluları bile iflasın eşiğine getirebilirdi. İşte kökü bu hikayeye dayanan beyaz filler kamu ekonomisinde “kamusal beyaz fil” tabiriyle anılan ve görkemli, yüksek statüye sahip ancak üretken olmayan, koruması yüksek maliyet gerektiren ve vazgeçmenin mümkün olmadığı yatırımlar için kullanılmaktadır (Evans, 2008: 51). Diğer bir ifadeyle beyaz fil deyimi, maliyeti çok yüksek olan ancak faydalı bir amacı olmayan yatırımları ifade etmektedir (Cambridge Dictionary Online, 2016).
Kamu maliyesinde beyaz fil kavramı, bu alanda çalışmalar yapmış çeşitli yazarlarca farklı şekillerde tanımlanmıştır: Robinson ve Torvik’e göre beyaz filler, negatif sosyal değerlere sahip projelerdir (Robinson ve Torvik, 2005: 198). Bradburne ise beyaz filleri bilim merkezlerini örnek göstererek hükümetin sırtına düzeltilemez borçlarla yüklenmiş olan projeler şeklinde tanımlamaktadır (Bradburne, 1998: 2). Evans’a göre ise beyaz filler deyimi, hikayede de ifade edildiği gibi görkemli, yüksek statüye sahip ancak üretken olmayan, koruması yüksek maliyet gerektiren ve vazgeçmenin mümkün olmadığı yatırımlar için kullanılmaktadır (Evans , 2008: 51). Engel, Fischer ve Galetovic ise beyaz filleri sosyal maliyetleri sosyal faydalarını aşan projeler olarak tanımlamaktadırlar (Engel, Fischer ve Galetovic, 1997: 12).“
Kamusal Beyaz Filler Niçin Vardır?
Kamusal beyaz filler çoğunlukla kamusal ihtiyaçları karşılamaktan ziyade, prestij amacıyla oluşturulurlar. Burada kastedilen prestij, yönetimde bulunan bir kişinin, bir grubun ya da hükümetin prestijidir. Bu projeler çoğunlukla kamusal ihtiyaçlara yönelik olma kılıfı altında bu sayılan kesimlerin prestijini yükseltmek amaçlıdır. Dolayısıyla kamu yatırımlarının gerekçeleri bu projelerde çoğunlukla kötü ve tartışmalı bir şekilde ortaya konulur. Çoğunlukla da kastedilen kamu yararı için, halkın katılım› aranmaz ya da sadece belirli gruplar›n desteği yeterli görülür. (Berksoy ve diğerleri)
Konuya ilgi duyanlar ayırca aşağıdaki makaleye de bakabilirler:
Turgay BERKSOY, Mehmet ŞAHİN ve Özge UYSAL, “KAMUSAL BEYAZ FİLLER VE KAMU ÖZEL SEKTÖR ORTAKLIKLARI” 27. Maliye Sempozyumu.
20.05.2019
vergidosyasi.com