İkale Nedir?

İkale kelimesinin sözlük anlamı, “Bir şeyi gidermek, ortadan kaldırmak”tır.(1) Hukuki olarak ise, bağlayıcı ve feshi mümkün bir sözleşmenin tarafların karşılıklı rızasıyla ortadan kaldırılmasını ifade etmektedir.

Osmanlıcada “İkale“nin kelime anlamı, iki tarafın isteği ile alışverişi bozmaktır. (2)

İkale Sözleşmesi Nedir?

İş hukukunda ikale sözleşmesi, iş sözleşmesinin işçi (çalışan) ve işveren arasındaki iş ilişkisinin, iki tarafın rızasına dayalı olarak, anlaşarak sona erdiren bir sözleşmedir.

İkale sözleşmesine ilişkin doğrudan bir düzenlemeye gerek İş Kanunu gerekse Borçlar Kanununda yer verilmemiştir. Ancak ikale sözleşmeleri genel anlamda Borçlar Hukuk kapsamında bir sözleşme olduğundan Borçlar Kanununda sözleşmelere ilişkin genel hükümlerin ikale sözleşmeleri için de uygulanabileceği ileri sürülmektedir.(3)

İşçi ve işveren sözleşme özgürlüğü kapsamında, Kanunun emredici hükümlerine, hukuku, ahlaka ve kişilik haklarına aykırı olmamak şartıyla sözleşme yapma imkanına sahip olup, iş sözleşmesini de bozma (ikale) hakkına sahiptirler. (4)

İkale sözleşmesinin işçi ve işveren açısından önemi, iş güvenliği hükümlerinin uygulanması açısından önem kazanmaktadır. İkale sözleşmesinde iş sözleşmesi iki tarafın rızasıyla ve anlaşarak sona erdirildiği için iş sözleşmesinin feshi durumunda ortaya çıkan iş güvencesi hükümleri ikale sözleşmesi yapılması durumunda söz konusu olmayacaktır. (5)

İkale Sözleşmelerinin Vergisel Boyutu

İkale sözleşmesi nedeniyle çalışanlar ihbar tazminatı ve kıdem tazminatı başta olmak üzere pek çok güvenceden yararlanamamaktadır. Buna karşılık, ikale sözleşmelerinde çalışanlara belli bir bedel ödenmesi söz konusu olmaktadır. İşte ikale sözleşmesine bağlanan ve iş sözleşmesi ikale sözleşmesi ile sonlandırılan işçiye ödenen bu bedelin niteliği ve vergisel durumu uzun süre tartışma konusu olmuştur.

Vergi İdaresi ilk önce, ikale sözleşmesi ile yapılan ödemelerin kıdem tazminatı kapsamına girmediğinden bahisle Gelir Vergisi Kanununun 25/7 maddesi kapsamında Gelir Vergisinden istisna olmadığı ve Gelir Vergisi Kanununun 61, 94, 103 ve 104 üncü madde hükümlerine göre tevkif (stopaj) suretiyle vergilendirilmesi gerektiği yönünde görüş vermiştir. (6)

Daha sonra ise, ikale sözleşmesi uyarınca yapılacak ödemenin kıdem tazminatına tekabül eden kısmının gelir vergisinden istisna edilmesinin mümkün olduğu, buna aşan kısmın ise ücret olarak gelir vergisi tevkifatına tabi tutulması gerektiği yönünde görüşünü değiştirmiştir. (GİB, Büyük Mükellefler Vergi Dairesi Başkanlığının 15.12.2010 tarih ve B.07.1.GİB.4.99.16.02-GVK-94-53 sayılı Özelgesi) 

İkale sözleşmesi uyarınca ödenen bedellerin niteliği, türü, vergisel boyutu sürekli tartışma konu çoğu kez yargıya intikal ettirilmiştir. Bu belirsizliğin giderilmesi amacıyla 7162 sayılı Kanunla düzenleme yapılmıştır. Kanunla yapılan düzenleme ile birlikte ikale sözleşmesi kapsamında yapılan ödemelerin vergisel boyutu açısından iki durum ortaya çıkmıştır:

• 27 Mart 2018 öncesinde ikale sözleşmesi veya karşılıklı sonlandırma sözleşmesi ile çeşitli adlar altında yapılan ödemeler nedeniyle daha önce yapılan tevkifatların iadesine ilişkin durum. Böylece geçmiş dönemi ilişkin ihtilafların ortadan kaldırılması amaçlanmıştır.
• 27 Mart 2018’den itibaren ikale sözleşmesi veya karşılıklı sonlandırma sözleşmesi ile yapılan ödemelerin vergisel durumu. Bu düzenleme ile ikale sözleşmesi kapsamında yapılan hangi ödemelerin istisna hangilerinin vergi kesintisine tabi olacağı hususu net bir şekilde ortaya konulmuş ve yeni ihtilafların ortaya çıkmasının önüne geçilmeye çalışılmıştır.

27 Mart 2018 Öncesi Yapılan İkale Sözleşmesi Ödemelerinden Yapılan Kesintilerin İadesi

7162 sayılı  Kanunla  Gelir Vergisi Kanunu’na eklenen Geçici 89’uncu madde uyarınca, 27/3/2018  tarihinden  önce  karşılıklı  sonlandırma sözleşmesi veya ikale sözleşmesi kapsamında ödenen tazminatlar, iş kaybı tazminatları, iş sonu tazminatları, iş güvencesi tazminatları gibi çeşitli adlar altında yapılan ödemeler ve yardımlar üzerinden tevkif edilerek tahsil edilen gelir vergisinin hizmet erbabının düzeltme zamanaşımı süresi içerisinde tarha yetkili vergi dairelerine başvurmaları ve dava açmamaları, açılmış davalardan vazgeçmeleri şartıyla 213 sayılı Vergi Usul Kanununun düzeltmeye ilişkin hükümleri uyarınca red ve iade edilecektir.

İade Alabilmek İçin Dikkat Edilmesi Gereken Hususlar:

• Madde hükmünden yararlanılabilmesi için karşılıklı sonlandırma sözleşmesi veya ikale sözleşmesinin 27/3/2018 tarihinden önce düzenlenmiş ve ödemenin de bu tarihten önce yapılmış olması gerekmektedir.
• Söz konusu sözleşmeler kapsamında iadeye konu olabilecek tazminatlar; iş kaybı tazminatları, iş sonu tazminatları, iş güvencesi tazminatları, bonus ödemesi, hizmet ödülü, hizmet primi, ek ödeme, ikramiye gibi çeşitli adlar altında yapılan ve ek tazminat niteliğinde olan ödemelerdir.

• Sayılan ek tazminat niteliğindeki ödemelerden ilgili işveren tarafından gelir vergisi tevkifatının yapılmış olması ve beyan edilmesi halinde iade söz konusu olabilecektir. Aksi takdirde herhangi bir iade mümkün değildir.

• Ek tazminat niteliğinde olmayan ihbar tazminatı, normal ücret, mesai ücreti, resmi tatil ücreti, yıllık izin ücreti, yol ücreti, yemek ücreti, sigorta ödemeleri, sosyal yardımlar, geçmiş veya mevcut dönemdeki çalışmalar karşılığı yapılan hizmet primi ve ikramiye ödemeleri ile ücret kapsamında olan benzeri ödemelerden kesilen gelir vergisinin iade edilmesi söz konusu değildir.

• Kıdem tazminatlarının gelir vergisinden istisna olması sebebiyle tevkifat yapılmadığından, kıdem tazminatlarına ilişkin söz konusu madde kapsamında gelir vergisi tevkifat iadesi yapılması mümkün değildir.

• İade işlemine ilişkin başvurunun Vergi Usul Kanunu kapsamında düzeltme zamanaşımı süresinde yapılması gerekir. Bu süre; gelir vergisi tevkifatının yapıldığı takvim yılını takip eden yılın başından başlayarak 5 yıldır. Örneğin; işveren tarafından hizmet erbabına 2014 yılında ödenen ek tazminatlara ilişkin yapılan tevkifatın iadesi için en geç 31.12.2019 tarihine kadar tarha yetkili vergi dairesine başvurulması gerekir. Bununla birlikte 2013 yılında ödenen ek tazminatlara ilişkin başvuru süresi 31.12.2018 tarihinde dolmuş olduğundan bu tarihe kadar talep edilmeyen iadenin bu tarihten sonra talep edilmesi mümkün değildir.

• Söz konusu iade işlemlerinin yapılması için başvuru yapılması gereken tarha yetkili vergi dairesi, işverenin gelir vergisi tevkifatı yönünden bağlı olduğu vergi dairesidir.
• Vergi iadesi talebine ilişkin dilekçe ve eklerinin hizmet erbabı tarafından bizzat veya vekaletname olması koşuluyla vekilleri tarafından elden veya posta yoluyla ilgili vergi dairesine iletilmesi gerekmektedir. Bunun dışında söz konusu dilekçe ve eklerinin 19.02.2019 tarihinden itibaren İnteraktif Vergi Dairesi üzerinden elektronik ortamda da verilmesi mümkündür.
• E-posta veya faks ile gönderilen dilekçe ve belgelerin işleme alınması mümkün olmamaktadır.

İkale Sözleşmesi Nedeniyle Kesilen Vergilerin İadesi Ne Kadar Sürer.

İade ile ilgili evrakların tamamlanarak dilekçe ekinde vergi idaresine verilmesinden sonra iade sürece başlayacaktır. Ancak işlem sayısının çokluğu, iade için işverenle yazışmanın gerekmesi, belge kontrolü ve hesaplamalar nedeniyle işlemlerin belli bir süre alacağı ve çok kısa sürede sonuçlanmayacağını söylemek mümkün.

27 Mart 2018’dan İtibaren Yapılan İkale Sözleşmesi Kapsamındaki Ödemelerde Vergisel Durum

27 Mart 2018 tarihinden itibaren yapılacak ikale sözleşmesi veya iş sözleşmesini sonlandırma sözleşmesi kapsamında yapılan ödemelerde vergi kesintisine ilişkin olarak Gelir Vergisi Genel Tebliği Sıra No 303’de konuya ilişkin açıklama ve örneklere yer verilmiş olup bunları aşağıda sunuyoruz:

Çalışma hayatında hizmet erbabına işten ayrılma, emekli olma, dava açılmaması vb. nedenlerle karşılıklı sonlandırma sözleşmesi veya ikale sözleşmesi kapsamında ödenen tazminatlar, iş kaybı tazminatları, iş sonu tazminatları, iş güvencesi tazminatları gibi ödemeler yapılabilmektedir. 193 sayılı Kanunun 25 inci maddesinin birinci fıkrasının (7) numaralı bendinin (b) alt bendinde yapılan düzenleme ile bu ödemelerinde çalışanın tabi olduğu mevzuata göre kıdem tazminatına ilişkin istisna tutarının hesabında dikkate alınması gerektiği hususuna açıklık getirilmiştir. Buna göre, anılan Kanunlar uyarınca ödenecek kıdem tazminatlarından gelir vergisinden istisna edilecek tutar hesap edilirken, yukarıda sayılan ödemeler de dahil edilerek ödemelerin toplamı üzerinden istisna uygulanacak, istisnayı aşan tutarlar ise ücret olarak gelir vergisine tabi tutulacaktır.

1475 ve 854 sayılı Kanunlar uyarınca bu Tebliğin 10 uncu maddesinde belirtildiği şekilde hesaplanan kıdem tazminatı tutarı dışında, birinci fıkrada sayılan ilave bir tazminat ödemesi yapılması halinde, bu ödemenin; bu tutar ile kıdem tazminatı tutarı toplamının, en yüksek Devlet memuruna ödenen azami emekli ikramiyesi tutarını aşmayan kısmı istisnaya konu edilecektir.

5953 sayılı Kanun uyarınca kıdem tazminatı ödenen hizmet erbabına, bu tazminat dışında, birinci fıkrada sayılan ilave bir tazminat ödemesi yapılması halinde, bu tutar ile kıdem tazminatı tutarı toplamının, çalışanın son brüt ücreti üzerinden hesaplanan 24 aylık tutarını aşmayan kısmı istisnaya tabi tutulacaktır.

1475 ve 854 sayılı Kanunlara tabi olarak çalışanlara kıdem tazminatı ödenmediği, ancak birinci fıkrada sayılan bir tazminat ödendiği durumlarda, ödenen bu tazminat tutarının, en yüksek Devlet memuruna ödenen azami emekli ikramiyesi tutarını aşmayan kısmı, 5953 sayılı Kanuna tabi olarak çalışanlarda ise çalışanın son brüt ücreti üzerinden hesaplanan 24 aylık tutarını aşmayan kısmı istisnaya tabi tutulacak, aşan kısmı ise ücret olarak vergiye tabi tutulacaktır.

Örnek : (Ç) A.Ş.’de 10 yıl süreyle çalıştıktan sonra 12/1/2018 tarihinde işten ayrılan Bay (H)’ye, işvereni tarafından 1475 sayılı Kanun uyarınca, kıdem tazminatına esas ücreti olan 3.000 TL üzerinden 30.000 TL kıdem tazminatı ile karşılıklı sonlandırma sözleşmesine (ikale) istinaden 50.000 TL iş güvencesi tazminatı olmak üzere toplam 80.000 TL ödeme yapılmıştır.

2/1/2018 tarihi itibariyle 657 sayılı Kanuna tabi en yüksek Devlet memuruna bir hizmet yılı için ödenecek azami emekli ikramiyesi tutarı 5.001,76 TL dir.

Bay (H)’ye yapılan 80.000 TL lik ödemenin gelir vergisinden istisna edilecek tutarı aşağıdaki gibi olacaktır.

Kıdem tazminatı tutarı                                                                            30.000,00 TL

İş güvencesi tazminatı                                                                            50.000,00 TL

Ödenen toplam tutar                                                                               80.000,00 TL

Vergiden istisna edilecek tutar (5.001,76×10=)                                     50.017,60 TL

Vergiye tabi tutar (80.000-50.017,60=)                                                 29.982,40 TL

Örnek : (K) A.Ş.’de 854 sayılı Kanuna tabi olarak, 10 yıl süreyle çalıştıktan sonra ikale sözleşmesi ile 2/2/2018 tarihinde işten ayrılan Bayan (L)’ye, işvereni tarafından 55.000 TL iş kaybı tazminatı ödenmiş olup ayrıca kıdem tazminatı ödemesi yapılmamıştır.

Bayan (L)’ye yapılan 55.000 TL lik ödemenin gelir vergisinden istisna edilecek tutarı aşağıdaki gibi olacaktır.

İş kaybı tazminatı                                                                                   55.000,00 TL

Vergiden istisna edilecek tutar (5.001,76×10=)                                     50.017,60 TL

Vergiye tabi tutar (55.000-50.017,60=)                                                   4.982,40 TL

Örnek : (M) A.Ş.’de 5953 sayılı Kanun kapsamında 20 yıl süreyle çalıştıktan sonra, 15/3/2018 tarihinde emekliliğe ayrılan ve en son aya ilişkin ücreti 20.000 TL olan Bayan (N)’ye işvereni tarafından 400.000 TL kıdem tazminatı ve 500.000 TL emeklilik tazminatı (ikramiyesi) ödenmiştir.

Bayan (N)’ye yapılan 900.000 TL lik ödemenin gelir vergisinden istisna edilecek tutarı aşağıdaki gibi olacaktır.

Kıdem tazminatı tutarı                                                                               400.000 TL

Emeklilik tazminatı (ikramiyesi)                                                                500.000 TL

Ödenen toplam tutar                                                                                  900.000 TL

Vergiden istisna edilecek tutar (20.000 TL x 24=)                                    480.000 TL

Vergiye tabi tutar (900.000 TL-480.000 TL=)                                          420.000 TL

İkale Ödemelerinde Vergi Kesintisi Hatalı Şekilde Fazla Yapılmışsa İade Alınabilir mi? 

İkale sözleşmesi kapsamındaki ödemelerde istisna kapsamında olan kıdem tazminatı tutarının hesaplanmasında çeşitli hatalar yapılabilmekte ve bu nedenle tevkifat tutarı olması gerekenden fazla hesaplanmakta ve çalışan bu kapsamda mağdur alabilmektedir. Bu mahiyette hata bulunması durumunda, vergilemede hata nedeniyle ilgili vergi dairesine başvurarak düzeltme hükümleri kapsamında yersiz kesilen verginin çalışana iadesi talep edilebilecektir.

Hasan AYKIN

23.07.2019

vergidosyasi.com

Dipnotlar:

(1) https://islamansiklopedisi.org.tr/ikale

(2) http://osmanlicasozluk.speakdictionary.com/%C4%B0k%C3%A2le.html

(3) Meliha Akbilek, “İş Hukukunda İkale Sözleşmesi” 02.02.2018, www. hukukihaber.net

(4) Akbilek, a.g.m.

(5) Cevdet İlhan Günay, İkale Sözleşmesi, Çimento İşverenleri Dergisi, Eylül 2009, s.5. (Aktaran, Meliha Akbilek, a.g.m.)

(6) İstanbul Vergi Dairesi Başkanlığı’nın, 03.06.2008 tarih ve 12268 sayılı Özelgesi

(7) 303 SERİ NO’LU GELİR VERGİSİ GENEL TEBLİĞİ Resmi Gazete Tarihi: 11/06/2018
Resmi Gazete No: 30448

Not: Tüm hakları yazarına aittir. Yazar adı ve yazının aktif linki belirtilmek suretiyle alıntı yapılabilir. AYNEN YAYIMLANAMAZ.