Milton Friedman,  Tercih Özgürlüğü (Free to Choose) isimli kitabının 4. Bölümünde dört tür harcamadan bahsetmektedir. Parayı harcayan ile paranın harcandığı şeyden yararlananın farklılaştığı durumlarda fiyat ve kalite beklentisinin ne şekilde değiştiğini ortaya koymaktadır.

Para harcadığınızda kendi paranızı kendiniz veya bir başkası için harcayabilirsiniz. Başkasının parasını harcarken de bu parayı kendiniz ya da başkası için harcayabilirsiniz. İşte Milton Friedman bu dört farklı harcamanın etkilerini bir matrisle analiz ediyor. Friedman Matrix olarak da isimlendirilen bu harcama matrisi aşağıdaki gibi gösterilebilir.

Şekil: Milton Friedman’ın Harcama Matrisi

Birinci harcama kategorisinde kendi paranızı kendiniz için harcadığınız hücreye tekabül etmektedir. Örneğin bir marketten paranızla alışveriş yapmanız gibi. Böyle bir harcamada, en uygun fiyata en kalitelisini almak, harcadığınız her kuruşun karşılığını almak istersiniz.

İkinci harcama kategorisi, kendi paranızla başkaları için harcama yapmanızla ilgilidir. Örneğin birisine bir doğum günü hediyesi alacaksınız. Hediye alacağınız kişinin zevklerini de dikkate almakla birlikte, en uygun fiyatlı bir ürün arayışı içine girersiniz.

Üçüncü kategori, başkasının parasıyla kendiniz için harcama yaptığınız duruma tekabül eder. Örneğin masraflarınızı şirketin karşıladığı ve harcama sınırı koymadığı bir bir öğle yemeği yiyorsunuz, bu durumda en ucuzundan en uygun fiyatla yemek yeme gibi bir gayretiniz olmaz. En iyi, en kaliteli menüyü almak istersiniz. Fiyatı  önemsememekle birlikte verilen paranın karşılığını da almak istersiniz.

Dördüncü kategori, başkalarının parasıyla başkaları için harcama yapma durumunu ifade eder. Bu durumda, en uygun fiyatlı ürünü bulmak ve yaptığınız ödemenin tam karşılığına tekabül eden bir kalite arayışında olmak gibi bir derdiniz olmaz.

Kamu harcamalarında harcama yapanların durumu, başkalarının parasını başkaları için harcayanlara benzer. Bu kişiler en uygun fiyat ve o fiyata en kaliteli, paranın karşılığı (value for money) olan ürün veya hizmeti alma çabası içinde olmazlar. Bu nedenledir ki kamu harcamalarında verimsizlik ve israf kaçınılmazdır. Bunu önlemek için ciddi kamu ihale sistemlerine, kamu alımlarının sıkı denetimine, kamu idarecilerinin hesap verebilir olmasına ihtiyaç vardır.

18.08.2019

Dr. Hasan AYKIN

vergidosyasi.com

Not: Tüm hakları yazarına aittir. Yazar adı ve vergidosyasi.com sitesindeki aktif linki belirtilerek alıntı yapılabilir. Aynen yayımlanamaz.