Dövize endeksli sözleşmeye ait ödemelerin TL cinsinden yapılma ve kabul edilme zorunluluğu, kur makasındaki açılmayla birlikte ticari hayatı iyice zorlaştırmaya başladı. Aşağıda, konu kısaca özetlenip, dolara, euro veya diğer bir dövize endeksli sözleşme nedeniyle yapılacak ödemenin TL cinsinden olması zorunluluğunun ortaya çıkardığı sorun bir örnekle ortaya konulmaya çalışılmıştır.

Türk Parasının Kıymetini Koruma Hakkında Kanun 20 Şubat 1930 tarihinde kabul edildiğinde Kanunun maddesi Kanunun sadece üç yıl için geçerli olacağını düzenlemişti. Sonra sürekli uzatıldı, en sonunda 1970’li yıllarda kalıcı hale geldi. 1980’li yıllardaki liberalleşme ve dışa açılma çabalarıyla Kanun ve Kanuna dayanılarak çıkarılan mevzuatın etkilerini daha az hissediyorduk.

Son dönemde döviz kullanımı, dövizle işlem konusunda her gün yeni bir kısıtlayıcı regülasyon söz konusu olmaktadır. Bunlardan birisi de 2018 yılında “Türk Parası Kıymetini Koruma Hakkında 32 sayılı Karara İlişkin Tebliğ”de (Tebliğ No:2008/32/34) yapılan değişikliktir. Değişiklikle birlikte izin verilen haller dışında dövizle sözleşme yapılamaz hale gelmiştir. Aynı Tebliğde 2022 yılında yapılan değişiklikle Yurtiçi menkul mal alım satımında (ticari mal ve hizmet satışları dahil) sözleşme dövizle düzenlense bile ödemenin TL cinsinden yapılması zorunluluğu getirilmiştir.

“Türk Parası Kıymetini Koruma Hakkında 32 sayılı Karara İlişkin Tebliğin (Tebliğ No:2008/32/34) “Döviz Cinsinden ve Dövize Endeksli Sözleşmeler” başlıklı 8. Maddesinin (9) numaralı fıkrasıyla; Türkiye’de yerleşik kişilerin kendi aralarında akdedecekleri; taşıt satış sözleşmeleri dışında kalan menkul satış sözleşmelerinde sözleşme bedelini ve bu sözleşmelerden kaynaklanan diğer ödeme yükümlülüklerini döviz cinsinden veya dövize endeksli olarak kararlaştırmalarının mümkün olduğu belirtilmiş. Ancak sözleşme konusu ödeme yükümlülüklerinin Türk parası cinsinden yerine getirilmesi ve kabul edilmesinin zorunluğu olduğu düzenlemesi yapılmıştır.

“(9) Türkiye’de yerleşik kişilerin kendi aralarında akdedecekleri; taşıt satış sözleşmeleri dışında kalan menkul satış sözleşmelerinde sözleşme bedelini ve bu sözleşmelerden kaynaklanan diğer ödeme yükümlülüklerini döviz cinsinden veya dövize endeksli olarak kararlaştırmaları mümkündür. (Ek cümle:RG-19/4/2022-31814) Ancak sözleşme konusu ödeme yükümlülüklerinin Türk parası cinsinden yerine getirilmesi ve kabul edilmesi zorunludur.”

Hazine ve Maliye Bakanlığı yukarıdaki fıkranın uygulanmasına ilişkin geniş bir basın duyurusu yaptı. Duyuruya ulaşmak için TIKLAYNIZ.

Dövize endeksli ticari işlemlerin ödemesinin TL olarak yapılmasının ticari hayatta yol açtığı sıkıntıya ilişkin basit bir örnek

Yukarıdaki düzenlemenin ticari hayata yansımasını bir örnekle açıklayalım.

AXY İşletmesi ZYT işletmesiyle tonu 1.000 USD üzerinden mal alımıyla ilgili sözleşme yapmış ve mal teslimi gerçekleşmiştir. AXY işletmesi ödeme tarihi geldiğinde banka hesabındaki 1.000 USD tutarını bozduracak ve TL olarak ZYT işletmesine gönderecektir. Ancak, bankada USD hesabında bulunan 1.000 USD’yi TL’ye çevirmek istediğinde dolar kuru 19.45’ten işlem görecek ve TL hesabına 19.450 TL geçecektir. Bu parayı ZYT işletmesine gönderdiğinde ZYT işletmesi hesabına gelen parayı dolara çevirmek için bankaya talimat verdiğinde banka dolar satış kuru olarak 21,50 TL’yi esas almakta ve ZYT işletmesinin USD hesabındaki para 904,65 $ olmaktadır. Bu durumda ZYT firması sözleşme bedelinin neredeyse %10’u kadar eksik bedel almış olacaktır. Ödeme yapan AXY işletmesini arayıp bankanın dolar satış kuru üzerinden 1.000 doların TL karşılığını göndermesini istediğinde ise bu kez AXY firması kur makasından dolayı %10’lar civarında bir ilave döviz bozdurup TL olarak gönderme maliyetine katlanacaktır. Aralarında uzlaşamamaları durumunda ihtilafın yargıya taşınması, ticari ilişkilerin sekteye uğraması söz konusu olacaktır.

Mevcut uygulama, ülkeyi 1980 öncesine götürmüş olup ticari hayatta pek çok ihtilafa ve dolambaçlı yolların kullanılmasına yol açmaktadır. Hayatın olağan akışına uymayan bu tür uygulamalara bir an önce son verilmesi gerektiği değerlendirilmektedir.

Dr. Hasan AYKIN

vergidosyasi.com