HAWALA NEDİR?

Alternatif havale yöntemlerinin genel kabul görmüş bir tanımı bulunmamaktadır. Ancak, yasa uygulama birimleri çoğunlukla alternatif havale yöntemlerini ortak özelliklerini temel almak suretiyle tanımlamaktadırlar. Alternatif havale yöntemleri, spesifik etnik, kültürel veya tarihi faktörlere dayanmaktadır ve bazı durumlarda da 19 ve 20 nci yüzyıllarda kullanılan Batı bankacılık sisteminin geleneksel uzantısı olarak geleneksel bir para havale yöntemi şeklinde kendini göstermektedir.

Alternatif havale sistemleri veya daha geniş bir şekilde ele alınacak olursa gayri resmi değer transfer sistemleri, bir fonun çoğunlukla başka bir coğrafik alandaki bir kişiye ödenmesi hizmetini ifade eden ve geçmişi yüzlerce yıl öncesine dayanan bir tür fon transfer yöntemidir.

Alternatif havale sistemleri, Hue (Vietnam), Fei-Ch’ien (Çin), Phei Kwan (Tayland), Hundi (Güney Asya), Hui Kuan (Hong Kong) veya Hawala (Güney Asya, Orta Doğu) isimleriyle de anılmaktadır.

Değişik isimlendirmeler yapılmasına rağmen genelde “Hawala” terimi adı altında gruplanan gayriresmi finansal transfer sistemleri Orta Doğu, Güney Asya ve Güneybatı Asya’da geniş çapta kullanılmaktadır. Hawala sisteminin başlıca kullanıcıları; Avrupa, Basra Körfezi ve Kuzey Amerika’da yaşayan ve Güney ve Orta Asya, Afrika, Doğu Avrupa ve diğer bölgelerdeki ailelerine para göndermek isteyen kişilerdir.

Hawala sistemi, sermaye kontrollerinden kaçınma, yüksek bankacılık işlem maliyetlerine katlanmama, karapara aklama, terörün finansmanı, vergi kaçırma gibi pek çok amaçla kullanılmaktadır. Hawala sistemi, pek çok ülkede güvenli ve maliyeti düşük serbest pazar işlem aracı olarak hizmet vermiştir.

Alternatif havale sistemleri, resmi mali kuruluşların etkin bir şekilde faaliyette bulunduğu gelişmiş ekonomilerde dahi işlerliğini koruyabilmektedir. Alternatif havale sistemlerinin tercih edilme sebepleri çok çeşitlidir ancak bunların başında resmi bankacılık sistemindeki yüksek maliyetler, deneyim yetersizliği veya bilinen kültürel geleneklerin dışındaki kuruluşlara karşı duyulan rahatsızlık gelmektedir. Alternatif havale yöntemleri kullanılmak suretiyle para havale edilmesi çok daha ucuz, daha güvenli, kısıtlayıcı nakit döviz düzenlemelerine karşı daha etkilidir. Alternatif havale yöntemleri ile geleneksel veya resmi mali kuruluşların ulaşamadığı bölgelere ulaşım imkânı sağlanmaktadır. Tüm bunlara ilave olarak; alternatif havale yöntemleri genellikle düzenleyici birimler tarafından denetim veya kontrole tabi tutulmamaktadır.

HAWALA SİSTEMİ NASIL İŞLİYOR?

Terör örgütleri ve organize suç örgütleri tarafından da sıklıkla kullanılan alternatif havale sistemi, güven esasına dayalı bir sistem olup, çok az kayıt tutan veya hiç tutmayan bir ağ sistemi ile hesapların denkleştirilmesi esasına dayanır.

Şekil 1- Hawala Sisteminin İşleyişi

ADIM 1- A ülkesindeki kişi B ülkesindeki alıcıya para göndermek ister. A ülkesindeki kişi bir havaledar ile irtibata geçer. B ülkesindeki alıcıya ulaştırılmasını istediği parayı ve teslim şartlarını hawaladara verir.

ADIM 2- A ülkesindeki hawaladar B ülkesindeki meslektaşı hawaladar ile faks, e-posta, telefon veya diğer metotlarla iletişime geçer ve talimatı iletir.

ADIM 3- B ülkesindeki hawaladar B ülkesindeki alıcı ile iletişime geçer. A ülkesindeki gönderici tarafından alıcıya iletilmesi gerekli kodu veya şifreyi teyit eder ve talimata uygun şekilde transfer masrafını düştükten sonra talimatta belirtilene eşit değeri B ülkesindeki alcıya teslim eder.

ADIM 4- Zaman içinde iki hawaladar arasındaki hesap hareketlerinin dengelenmesi gerekir. Bunun için hawaladarlar çeşitli yöntemler kullanırlar. Bu yöntemlere; elektronik transfer, çek gönderme, mal ticareti ile ilgili ödemelerin yapılması, değerli taş veya maden ticareti veya kaçakçılığı, fatura sahtekârlığı, fiziki para transferi, karşılıklı müşterilerinin paralarını ödeme örnek olarak gösterilebilir.

Hawala sistemiyle karşı karşıyayken unutulmaması gereken husus şudur; belirli bir bölgeye para gönderilmek istendiği zaman para fiziki olarak ilgili bölgeye gönderilmemektedir ve resmi bankacılık sistemine herhangi bir nakit girişi olmamaktadır. İşlem hawaladarlar arasındaki iletişim yoluyla sağlanmaktadır ve kayıt altına alınmamakta ve yazılı bir kontrata bağlanmamaktadır. Hawaladarlar arasında güven esası geçerlidir.

Genellikle maddi durumu iyi olmayan kişiler tarafından düşük maliyetli, güvenli ve hızlı olması sebebiyle gayri resmi havale sistemi tercih edilmektedir. Ayrıca Pakistan ve Afganistan gibi resmi bankacılık sistemi veya resmi mali kuruluşları bulunmayan veya etkin veya yeterli olmayan ülkelerde de gayri resmi havale sistemi yaygın olarak kullanılmaktadır.

Hawala sisteminin kayıt esasına tabi tutulmaması, aklayıcılar ve terörü finanse eden kişiler tarafından mali işlemlerin gizlenmesi amacıyla sıklıkla tercih edilmesine sebep olmakta ve bu durum da sistemin en temel yasal sakıncasını beraberinde getirmektedir.

ABD Mali İstihbarat Birimi FinCEN’e göre, her ne kadar gayri resmi havale sisteminin önemli bir bölümü yasal amaçlarla kullanılsa da, sistemin terörün finansmanı ve diğer suç faaliyetleri için de yoğun olarak kullanıldığı bilinmektedir. Bu nedenle, kanun uygulama birimleri ve uluslararası kuruluşlar gayri resmi havale sisteminin terörün finansmanı amacı ile kullanılma ihtimali üzerine yoğun bir şekilde eğilmeye başlamışlardır. FBI’a göre 11 Eylül eylemlerini gerçekleştirenlerin bazıları saldırı öncesinde gayri resmi havale sistemini kullanmak suretiyle binlerce doları ABD’ye sokmuş ve çıkarmışlardır.

Yasa uygulama ve terörizme karşı koyma perspektifinden, Hawala sistemi ile olan problem kesinlikle ödeyen ve alacaklı arasındaki işlemi kayıt eden belge izlerinin yok olmasıdır.

Hawaladarlar arasındaki dengelerin kurulumu tipik bir şekilde çeşitli havaledarlar arasında ve çoğu zaman üçüncü ülkelerdeki işlemleri içeren kompleks finansal ve bazen ticari işlemleri (sıklıkla az veya fazla faturalama ile) kapsar. Hawala operatörlerinin hesapların denkleştirilmesi veya değerlerin transferi amacıyla değerinin üzerinde veya altında sahte faturalama yöntemini kullandıkları rapor edilmiştir.

Hawala sistemi esas itibariyle bankacılık başta olmak üzere diğer düzenlemeden kaçınmak ve geride iz bırakmamak için vardır ve asırlar boyunca hawaladarlar bu işte çok iyi olmuşlardır.

FATF alternatif havale yöntemlerinin lisanslı bir şekilde yapılarak işlem yapanların ve işlemlerin takibini sağlayacak bir sisteme dönüştürülmesi istenilmektedir. Ancak ortaya çıkış şekli ve işleyişi böyle bir dönüşümü güç kılmaktadır.

TÜRKİYE’DE DURUM

Türkiye bankacılık sisteminin yeterince gelişmediği komşulara sahiptir. Özellikle Irak’ta iç karışıklıkların da etkisi ile bankacılık sistemi etkin değildir. Bu nedenle bu ülke ile yapılan ticari işlemlerde paraların kuryeler veya havaledarlar aracılığı ile gönderilmesi söz konusu olmaktadır. Bu sistemin aynı zamanda Irak’ın Kuzeyinde konuşlanmış terör örgütü üyelerine para gönderme amacı ile de kullanılması riski bulunmaktadır. Türkiye’de alternatif havale yöntemlerinin kullanım düzeyi, boyutu, kimlerin tercih ettiği ve benzeri konularda ayrıntılı çalışmalara rastlanılmamıştır. Bu konuda özellikle MASAK ve BDDK uzmanları ile güvenlik güçlerinin terörün finansmanı ile ilgili birimlerinden uzman personel işbirliği ile bir çalışma yapılmasında fayda vardır. 

Türkiye’de bankalar dışındaki kurumların havale ve benzeri bankacılık işlemi yapmaları 5411 sayılı Kanunla yasaklanmıştır. Ancak buna rağmen bu tür yer altı havale sistemlerinin Türkiye’de faaliyet gösterdiği iddia edilmektedir (USDS, 2009:498).  

18.03.2017

Güncelleme 21.03.2017 (güncelleme yapılan alanlar mavi renkte yazılmıştır)

Dr. Hasan AYKIN

KAYNAKLAR:

GAO, (2003), Terrorist Financing, United States General Accounting Office, GAO 04-163.

LEVITT, Matthew (2003), “Combating Terrorist Financing: Where the War on Terror Intersects the ‘Road Map’” The Washington Institute for Near East Policy, 14 Ağustos 2003.

IMF, (2003), Suppressing the Financing of Terrorism: A Handbook for Legislative Drafting, Legal Department International Monetary Fund.

LOONEY, Robert E., (2002), “Following the Terrorist Informal Money Trail: The Hawala Financial Mechanism”, Strategic Insights, Volume I, Issue 9, Center for Contemporary Conflict-Naval Postgraduate School, California, 9 Kasım 2002

THACHUK, Kimberley (2006) “Terörizme Destek Veren Kaynaklarla Mücadele”, Küresel Terörizm ve Uluslararası İşbirliği Sempozyumu (Ankara 23-24 Mart 2006), Genelkurmay Başkanlığı Terörizme Mücadele Mükemmeliyet Merkezi Yayını, Genelkurmay Basımevi., ss. 57-74

USDS, (2009), International Narcotics Control Strategy Report Volume II Money Laundering and Financial Crimes, United States Department of State Bureau for International Narcotics and Law Enforcement Affairs.