ŞÜPHELİ İŞLEM NEDİR?

Şüpheli işlem aklama ve terörün finansmanı alanına ilişkin bir terim. Başta finans kuruluşları olmak üzere, aklama ve terörün finansmanı ile mücadele kapsamında yükümlü kabul edilen kişiler nezdinde yapılan işlem veya müşterilik ilişkilerinde gerçekleştirilen işlemlerin karapara aklama veya terörün finansmanı ile ilgili olduğuna yönelik şüpheleri ifade etmek için kullanılıyor. Mali Eylem Görev Gücü (Financial Action Task Force -FATF) tarafından karapara aklama mücadele kapsamında oluşturulan tavsiye kararları ve standartlar kapsamında hemen hemen her ülkede geçerli bir terim. İngilizce karşılığı “suspicious transaction”. 

Türk hukukunda şüpheli işlem tanımı 5549 sayılı Suç Gelirlerinin Aklanmasının Önlenmesi Hakkında Kanunun 4 üncü maddesinin birinci fıkrasında yer alıyor. Buna göre, şüpheli işlem; yükümlüler nezdinde veya bunlara aracılığı ile yapılan veya yapılmaya teşebbüs edilen işlemlere konu malvarlığının yasa dışı yollardan elde edildiğine veya yasa dışı amaçlarla kullanıldığına dair bir bilgi, şüphe veya şüpheyi gerektirecek bir hususun bulunması hallerini ifade ediyor.

5549 sayılı Kanunun uygulamasına ilişkin olarak yayımlanan Suç Gelirlerinin Aklanmasının ve Terörün Finansmanını Önlenmesine Dair Tedbirler Hakkında Yönetmeliğin 27 inci maddesinin birinci fıkrasında şüpheli işlem tanımı, terörün finansmanını da kapsayacak şekilde yapılmıştır.

Yönetmeliğe göre şüpheli işlem: yükümlüler nezdinde veya bunlar aracılığıyla yapılan veya yapılmaya teşebbüs edilen işleme konu malvarlığının; yasa dışı yollardan elde edildiğine veya yasa dışı amaçlarla kullanıldığına, bu kapsamda terörist eylemler için ya da terör örgütleri, teröristler veya terörü finanse edenler tarafından kullanıldığına veya bunlarla ilgili ya da bağlantılı olduğuna dair herhangi bir bilgi, şüphe veya şüpheyi gerektirecek bir hususun bulunması halidir. Yönetmelikte şüpheli işlemlerle ilgili olarak aklama suçu yanında terörün finansmanı da açıkça belirtilmiştir.

ŞÜPHELİ İŞLEMİN EN ÖNEMLİ İKİ UNSURU, “ŞÜPHE” VE “ŞÜPHEYİ GEREKTİRECEK HUSUS” KAVRAMLARI NASIL YORUMLANMALI?

Şüpheli işlemin tayininde kilit kavramlar “şüphe” ve “şüpheyi gerektirecek husus”tur.

“Şüphe”, işleme konu fon veya malvarlığının yasadışı kaynaktan elde edilmiş olabileceği konusunda işlemi gerçekleştiren görevlide oluşacak, sübjektif bir durumu ifade etmektedir.

Kişinin sübjektif değerlendirmeleri, algı ve sezişleri, işlemin yapılması sırasında müşterinin davranışları, müşteri ile ilgili olarak daha önce yapılan işlemler ve diğer unsurlar işlemi gerçekleştiren kişide işlemin şüpheli olduğu yönünde kanaate sahip olmasına neden olmaktadır. Bu şüphe, işlemin büyüklüğü, özellikleri, niteliği gibi genel özelliklerden doğabileceği gibi müşterinin gelir ve servet durumu, işinin niteliği ve kapasitesi gibi öznel durumlardan ve her halükarda tüm bu nedenlerin bir araya gelmesinden ortaya çıkabilir.

“Şüpheyi gerektirecek husus” ise, işlemin niteliği ve yapılış tarzı nedeniyle işlemi yapan herhangi bir görevlinin işlemin şüpheli olduğunu düşünebileceği veya şüphelenmesi gerektiği durumu ifade eder. Bu yönü ile şüpheyi gerektirecek hususun varlığı, objektif şartların bulunduğu ve bu şartların oluştuğu her durumda ilgililerin şüpheli işlem bildiriminde bulunmasının gerekli olduğu halleri ifade etmektedir.

Yapılmak istenilen veya tamamlanan işlemin olağan işlemlerden sapması, makul gerekçelerinin bulunmaması, sıra dışı bir nitelik arz etmesi durumunda şüpheyi gerektirecek hususların varlığından bahsedilebilir. Niteliği itibariyle daha önce tanımlanmış şüpheli işlem tiplerine uyan ve makul bir izahı bulunmayan işlemlerde ilgililerin şüpheli işlem bildiriminde bulunması gerekir.

Şüpheli işlem, özelliği itibari ile geniş kapsamlı bir kavramdır. Ancak çoğu normal işlemlerden farklı nitelik arz eden hesap hareketleri, işlemler veya farklı müşteri profilleri ile ilgilidir. Müşterinin ekonomik varlığı ile işlemleri arasındaki orantısızlık veya işin görünen ekonomik, ticari veya hukuksal amacına göre çok yüksek miktarda ve karmaşık işlemler genelde şüphelenilmesi gereken işlemlerdir. Bu açıdan bir işlemden şüphelenilmesi müşterilerin ve işlemlerinin yakından takip edilmesi ile mümkündür.

Şüpheli işlemlerin belirlenmesinde otomatik uyarı verecek sistemler, yazılımlar kullanılabilmektedir. Bu tür sistemler, çoğu kez, yükümlünün işlemlerini yürütürken karşılaşabilecekleri risklerden kaçınmak amacıyla uygulamaya koyduğu sistemler olup buna aklama ve terörün finansmanına ilişkin parametrelerin girilmesi ile bu alandaki riskleri de önlemede katkı sağlayabilecektir. Bu tür sistemlerin uygulamada yerini alması büyük önem taşımakla birlikte, sadece bu sistemlere güvenmek yerinde olmayacaktır. Şüphe unsurunun pek çok şüpheli işlem ve müşteri profili açısından parametrelerle tanımlanamaması ve bazen şüphenin işlemden değil doğrudan müşterinin hal ve hareketlerinden de doğabileceği hususu dikkate alınarak müşteri ile birebir ilişki içinde olan görevlilerin bu konudaki eğitim ve tecrübelerinin büyük önem taşıdığı göz önünde bulundurulmalıdır.

Şüpheli işlem bildirimi, nakit işlem ve olağanüstü işlem bildirimlerinden farklı olarak işlemin miktarına bağlı olmaksızın uygulanması gerekli bir bildirimdir. Ayrıca bildirim yapılması, fonun yasadışı gelir olması yanında aynı zamanda vergisel konuları da içermesi gibi diğer unsurlarla ilişkilendirme zorunluluğu içermemelidir. Tamamlanmış işlemlerin yanında yapılmaya teşebbüs edilen işlemlerden de şüphelenilmesi durumunda şüpheli işlem bildirimi yapılacaktır.

Şüphe gibi sübjektif bir unsuru bünyesinde barındırması nedeniyle değerlendirme yapılmasında güçlük bulunan şüpheli işlem, 2001 yılından sonra aklamanın yanında terörün finansmanı ile mücadele için de kullanılmaya başlamasıyla birlikte bir kat daha güç hale gelmiştir. Şüphelenilmesi gerekli olan alan genişlemiştir.

Aklamaya yönelik işlemlerde daha çok büyük tutarlı fonlar söz konusu olup işleme konu fonlar yasadışı kaynaklardan elde edilmektedir. Bu nedenle de şüphelenilmesi ve tespiti nispeten daha kolaydır. Terörün finansmanında hem yasal hem de yasal olmayan fonların kullanılabilmesi ve bazen küçük tutarlarla terör eylemlerinin gerçekleştirilebilmesi bu işlemlerden şüphelenilmesini zorlaştırmaktadır. Şüphelenilmesi gerekli alanın çok genişlemiş olmasının doğurması muhtemel tehlike ise çok geniş bir alanda mücadele verilirken asıl odaklanılması gerekli hedeften sapılması ihtimalidir.

Şüpheli işlem kapsamına giren işlemlerin tespitindeki güçlüğü dikkate alarak ülkelerin ilgili otoriteleri tarafından “Şüpheli İşlem Tipleri” yayımlanmaktadır. ŞÜPHELİ İŞLEM TİPLERİ İLE İLGİLİ AYRINTILI BİLGİ İÇİN TIKLAYINIZ.

Dr. Hasan AYKIN

28.03.2017