GİRİŞ
Enron skandalı başta olmak üzere küresel düzeydeki skandallar bağımsız denetim ve fonksiyonunun sorgulanmasına yol açmıştır. Bu sorgulama neticesinde, bağımsız denetimin gözetimi müessesesi gündeme gelmiştir. Bir üst otorite bağımsız denetim faaliyetlerini gözetleyecek, belli bir kalitede bağımsız denetim hizmeti sunumu için çaba sarf edecektir.
Bağımsız denetim için kamu gözetimi, mesleğin kendi kendini düzenlemesi yaklaşımının tam karşısına denk gelen bir yaklaşımdır. Bağımsız denetimin kalite kontrol çalışmaları, kamu gözetimi veya bir başka deyişle kamu otoritesi gözetiminde yapılmaktadır.
Peki, kamu gözetim otoriteleri Türkiye’de ve diğer ülkelerde ne tür fonksiyonlar üstlenmekte, işleyiş ve yetkileri nasıl şekillenmektedir? Türkiye’de oluşturulan kamu gözetimi otoritesi (Kamu Gözetimi Kurum, KGK) dünyadaki örneklerinden hangi yönleri ile ayrışmaktadır?
KAPSAMLI VE KARŞILAŞTIRMALI BİR ÇALIŞMA
Konuya ilişkin, A.R. Zafer SAYAR tarafından “KGK VE DİĞER ÜLKELERDEKİ KAMU GÖZETİM OTORİTELERİ ARASINDAKİ İŞLEYİŞ VE YETKİ FARKLILIKLARI” isimli çok kapsamlı bir çalışma yapılmıştır. Çalışma XI. Uluslararası Türkiye Muhasebe Denetimi Sempozyumunda sunulmuştur.
Söz konusu çalışmada; bağımsız denetimin gözetimi olgusu başta ABD olmak üzere, Avrupa Birliği düzenlemeleri, İngiltere, Almanya, Hollanda yanı sıra Kanada, Avustralya ve Japonya örnekleri ile Türkiye uygulaması karşılaştırılmıştır.
DÜNYA VE TÜRKİYE KAMU GÖZETİM OTORİTELERİ KARŞILAŞTIRMA BULGULARI
Dünya kamu gözetim uygulamaları ile Türkiye kamu gözetim uygulamasının karşılaştırılması sonucu ortaya çıkan temel noktalar aşağıdaki Tabloda özetlenmiştir:
BAĞIMSIZ DENETİMİN GÖZETİMİNDE DÜNYA UYGULAMALARI VE TÜRKİYE ÖRNEĞİ KARŞILAŞTIRMA TABLOSU
| Fonksiyonlar | TR | AU | UK | US | JP | CA | DE | NL |
| Ülkenin Kamu Gözetim Kurulu Muhasebe Standardını yapma ve yayınlama yetkisine sahip mi ? | E | H | H | H | H | H | H | H |
| Ülkenin Kamu Gözetim Kurulu Denetim Standardını yapma ve yayınlama yetkisini kullanıyor mu? | E | H | H | H | H | H | H | H |
| Ülkenin Kamu Gözetim Kurulu denetçinin staj, yetkilendirme, eğitim ve sınav vb konularına müdahil oluyor mu ? | E | H | H | H | H | H | H | H |
| Ülkenin Kamu Gözetim Kurulu faaliyetlerinde Muhasebe Meslek Kuruluşu ile istişare halinde ve işbirliği içinde midir ? | H | E | E | E | E | E | E | E |
| Ülkenin Kamu Gözetim Kurulu denetim standartlarını yayınlama, denetçinin staj, yetkilendirme, eğitim ve sınav vb bazı konularını Muhasebe Meslek Kuruluşuna devrediyor mu ? | H | E | E | E | E | E | E | E |
| Ülkenin Kamu Gözetim Kurulu bağımsız denetimi muhasebe mesleğinin bir uzmanlık alanı olarak görüyor mu ? | ? | E | E | E | E | E | E | E |
| Ülkenin Kamu Gözetim Kurulu bağımsız denetimin gözetiminde Muhasebe Meslek Örgütünden yeterince yararlanıyor mu ? | H | E | E | E | E | E | E | E |
KISALTMALAR: E: EVET; H: HAYIR; TR: Türkiye, AU: Avustralya, US: ABD, UK: İngiltere, DE: Almanya, NL: Hollanda; JP: Japonya; CA: Kanada
Kaynak: Sayar, a.g.m. (Tablonun sayfaya sığması için kısaltmalar tarafımızdan yapılmıştır.)
ULAŞILAN SONUÇ: TÜRKİYE KAMU GÖZETİM OTORİTESİ ÖRNEĞİ DÜNYADAN BÜYÜK ORANDA AYRIŞIYOR
Bağımsız Denetimin Kamu Gözetimine ilişkin Dünya uygulamaları; ABD, Avrupa Birliği düzenlemeleri, İngiltere, Almanya, Hollanda, Japonya, Kanada ve Avustralya örnekleri kapsamında yukarıda yer alan tablo aracılığıyla değerlendiren SAYAR, tüm uygulamalarda genel olarak Kamu Gözetim Kurullarının;
- Asli görevleri olan bağımsız denetim faaliyetinin gözetim fonksiyonuna yöneldikleri,
- Muhasebe Meslek Kuruluşlarından destek ve yardım alarak, işbirliği içinde faaliyetlerini yürüttükleri,
- Muhasebe standartları ve denetim standartlarının belirlenmesi konularına genel olarak müdahil olmadıkları,
- Denetçinin staj, eğitim, sınav, sicil, lisans, yetkilendirme işlemlerini muhasebe meslek kuruluşlarına devrettikleri,
- Bağımsız denetimi; muhasebe mesleğinden ayrı bir meslek değil, muhasebe mesleğinin teknik bir uzmanlık alanı olarak gördükleri,
sonucuna ulaşmaktadır.
SAYAR tarafından yapalan Çalışmanın temel bulgularına göre şu değerlendirmelere yer verilmektedir;
“Türkiye’de Bağımsız Denetimde Kamu Gözetimi” düzenleme ve uygulamalarının diğer ülke örneklerinden bazı farklılıklar taşıdığı, Dünya uygulamaları ile tam olarak örtüşmediği sonucuna ulaşılmaktadır*. Diğer taraftan; uluslararası uygulamalarda başta ABD’de ve Avrupa Birliğinin çoğu ülkesinde; Kanada ve Avustralya’da bağımsız denetimin kamu gözetimini yerine getiren otoritelerin meslek örgütleriyle istişare halinde ve uyumlu bir şekilde çalıştıkları görülmektedir. Japonya uygulaması bu açıdan mükemmel bir işbirliği örneğine haizdir.
Örnek olarak incelenen ülkelerin çoğunda meslek mensubu denetçilerin sicilleri ve kütükleri üyesi bulundukları meslek örgütlerinde tutulmakta; denetçi eğitimleri dahil tüm mesleki eğitimler ve denetim sınavları ile birlikte tüm mesleki sınavlar meslek örgütleri tarafından yapılmaktadır. Denetçilerin disiplin dosyaları da meslek örgütlerinde takip edilmektedir. Bu kapsamda Kamu Gözetim Kurullarının odaklandığı nokta yapılan bağımsız denetimin denetim standartlarına uygunluğunun gözetimi olmakta, bu çalışmayı yürütürken her türlü bilgiyi meslek örgütünden elektronik ortamda bir işbirliği içinde temin etmektedirler. Bu güzel bir işbirliği örneğidir ve temeli gözetim kurullarının bazı yetkilerini meslek örgütlerine devretmesiyle mümkündür. Yukarıda özetlenen bağımsız denetimin gözetimi alanında işbirliği ve uyumlu çalışma ortamının Türkiye’de de sağlanması mesleğin gelişimi ve kaliteli bir finansal raporlama alt yapısının kurulabilmesi açısından gerekli ve faydalı görülmektedir.”
Yukarıdaki Tablo verileri ve değerlendirmeler, Türkiye Kamu Gözetim Otoritesinin dünya örneklerinden büyük oranda ayrıştığını göstermektedir. Dünya örneklerinde meslek örgütlerince yerine getirilen pek çok konu, Türkiye’de kamu gözetim otoritesinin tekelindedir. Ayrışma, meslek otoritelerinin aleyhine olacak şekilde gerçekleşmiştir.
*Koyu yazım tarafımızdan yapılmıştır.
Kaynak: A.R. Zafer SAYAR; KGK VE DİĞER ÜLKELERDEKİ KAMU GÖZETİM OTORİTELERİ ARASINDAKİ İŞLEYİŞ VE YETKİ FARKLILIKLARI, XI. Uluslararası Türkiye Muhasebe Denetimi Sempozyumu
08.04.2017
Dr. Hasan AYKIN
Categories: BAĞIMSIZ DENETİM