Giriş

Üniversite mezunu Serbest Muhasebeci Mali Müşavirler ile Yeminli Mali Müşavirler potansiyel olarak bağımsız denetçi adayı. Sınavlara hazırlanıp, bazı prosedürleri aşıp, biraz maliyete katlanıp Kamu Gözetim Kurumu tarafından verilen, çok da güzel dizayn edilmiş, bağımsız denetçi belgesine (Independent Auditor Certificate) sahip olmaları mümkün.

Peki, bağımsız denetçi belgesi almak size maddi anlamda bir katkı sağlayacak mı?  Eğer bağımsız denetim sözleşmesi imzalayacak bir müşteriniz olursa, tabii ki evet. Değilse, güzel bir duvar aksesuarı.

Bu durumda, bağımsız denetçiliği düşünen bir kişinin öncelikle şu araştırmayı yapması gerekiyor:Bağımsız denetim piyasasının büyüklüğü nedir?Arz talep dengesi ne yönde gelişiyor? Bağımsız denetim piyasasından denetim kuruluşları ve denetçiler ne kadar pay alıyor? Aldıkları pay yıllar itibariyle küçülüyor mu büyüyor mu? Pastadan ben de pay alabilir miyim?

Sizi yormayalım. Gecikmeli de olsa, biz biraz çalıştık. Sonuçlar aşağıda.

BAĞIMSIZ DENETİM PİYASASI

Piyasa, talep ettikleri mal ve hizmetler karşılığında para vermek isteyen alıcılarla, para karşılığında mal ve hizmet sunmak isteyen satıcıların buluştukları her türlü ortamdır.

Bağımsız denetimde, talep eden ve arzda bulunlar olduğuna, hizmetin de para karşılığı yapıdığına göre, bir bağımsız denetim piyasasından söz etmek mümkündür.

BAĞIMSIZ DENETİM PİYASASININ TALEP YÖNÜ

Bağımsız piyasasının talep yönünü, bağımsız denetim hizmeti talep eden veya mevzuat uyarınca etmek zorunda olanlar oluşturmaktadır.

Hangi şirketlerin bağımsız denetime tabi olacağına ilişkin kriterler; 6102 sayılı Türk Ticaret Kanunu ile 660 sayılı Kamu Gözetimi, Muhasebe ve Denetim Standartları Kurumunun Teşkilat ve Görevleri Hakkında Kanun Hükmünde Kararname hükümleri uyarınca çıkarılan  Bakanlar Kurulu Kararı ile belirleniyor.

Bağımsız Denetime tabi olmada en temel kriterlerden tek başına veya bağlı ortaklıkları ve iştirakleriyle birlikte aşağıdaki üç ölçütten en az ikisini sağlayan şirketlere ilişkin olan; 

a) Aktif toplamı kırkmilyon ve üstü Türk Lirası.

b) Yıllık net satış hasılatı seksenmilyon ve üstü Türk Lirası.

c) Çalışan sayısı ikiyüz ve üstü.

şeklindeki kriter.

Diğer şirketler için öngörülen kriterler konusunu da içeren ayrıntılı çalışmamız için TIKLAYINIZ. 

Burada ilgi odağımız, bağımsız denetim piyasasının talep yönü ve talebin büyüklüğü. Yukarıda yer verilen bilgiler, bağımsız denetimin talep büyüklüğünün sınırlarının çizildiği, talep boyutunun DURAĞAN bir nitelik arz ettiğini gösteriyor. Başka bir deyişle, BAĞIMSIZ DENETİM PASTASI BÜYÜMÜYOR. Peki arz ne durumda?

Buyurun, birlikte bakalım.

BAĞIMSIZ DENETİMİN ARZ YÖNÜ

Hizmet Arz Edenlere İlişkin Veriler

Bağımsız denetim piyasasına hizmet arz edenler bağımsız denetçilerdir. Bağımsız denetçiler hizmet sunumunu kendi nam ve hesaplarına yapabildikleri gibi denetim kuruluşu olarak da gerçekleştirebilmektedirler.

Önce, KGK tarafından yetkilendirilen ve tescil ettirilenlere ilişkin verilere bakalım.

31.12.2016 tarihi itibariyle bağımsız denetim konusunda yetkilendirilenlere ilişkin veriler  meslek mensubiyetleri itibariyle aşağıdaki gibidir:

Tablo: 31.12.2016 İtibariyle Yetkilendirilen ve Tescil Edilen Denetçi Sayısı

Kaynak: KGK

Bu verilere göre yetkilendirilmiş 16.416, tescil edilen 14.543 bağımsız denetçi mevcut. Sayı her geçen gün artıyor. Peki bağımsız denetçilerin ne kadarı fiilen piyasada bağımsız denetçilik yapıyor? Buna ilişkin veriye, satır aralarından ayıklıyarak, KGK 2015 yılına ait faaliyet raporundan ulaştık.

2016 yılında yayımlanan KGK 2015 yılı Faaliyet Raporuna göre; 2015 yılında 196 Bağımsız Denetim Kuruluşunda 943’ü sorumlu denetçi olmak üzere toplamda 2.085 denetçi görev almıştır. Denetim kadrosunda en fazla denetçi yer alan Bağımsız Denetim Kuruluşunun denetim kadrosu 61 kişiden, denetim kadrosunda en az denetçi yer alan Bağımsız Denetim Kuruluşunun denetim kadrosu ise 5 kişiden oluşmuştur. Bu rakama bir de kendi nam ve hesabına çalışan denetçileri eklemek gerek. Bu denetçilerin sayısı 2015’te 141, 2016’da 176.

Yukarıdaki bilgilerden, fiilen bağımsız denetçilik yapan denetçi sayısının 2300 ila 2500 kişi aralığında olduğunu söylemek mümkün. Bu rakama göre bağımsız denetçi unvanını taşıyan her 6 kişiden ancak biri fiilen bağımsız denetçilik yapıyor ya da yapabiliyor. Bunun anlamı, BAĞIMSIZ DENETİMDE BÜYÜK BİR ARZ FAZLASI VAR. İşin ilginç yanı, talep çok da büyümezken, arzın sürekli artması ve artacak olması.

BAĞIMSIZ DENETİM PİYASASINDAN KİM NE KADAR PAY ALIYOR?

Bağımsız denetim piyasasında bağımsız denetim kuruluşları ile kendi nam ve hesabına çalışan denetçiler pay alıyor. Bunların piyadan aldıkları payların yüzde dağılımı yıllar itibariyle aşağıdaki gibidir:

Tablo: Bağımsız Denetim Piyasasında Pay Dağılımı

Kaynak: KGK verilerinden hareketle tarafımızdan oluşturulmuştur.

Yukarıdaki verilerin dört yıllık ortalamasına ilişkin şekil ise aşağıdaki gibi. Toplam bağımsız denetim piyasasından, kendi nam ve hesabına denetim yapan denetçilerin aldığı pay sadece %2. Denetim kuruluşlarının payı ise %98. 

Denetim pastasının denetim kuruluşları arasındaki dağılımı da pek dengeli değil. KGK 2015 yılı Faaliyet Raporuna göe; 2015 yılında denetim yaptıran 2448 şirket dört büyük bağımsız denetim kuruluşu tarafından, kalan 2805 şirket ise diğer denetim kuruluşları ve denetçiler tarafından denetlenmiştir. Dört büyük firmanın toplam denetim içindeki payı ise şirket sayısı itibariyle %46’dır. Bu payın parasal büyüklüğünün daha da yüksek olduğunu söylemek kehanet olmaz.

Peki, piyasada gelişim hangi yönde? Toplam denetim sözleşmesi artıyor mu? Denetçi ve denetim kuruluşu başına ortalama sözleşme sayısındaki gelişim hangi yönde? Denetçi ve denetim kuruluşlarının bağımsız denetimden elde ettikleri ortalama kazanç trendi nasıl? Aşağıdaki tablolar bu sorulara cevap veriyor.

Tablo: Denetim Kuruluşlarının Bağımsız Denetim Pipasasındaki Konumuna İlişkin Veriler

Kaynak: KGK verilerinden hareketle tarafımızdan oluşturulmuştur.

Yukarıdaki tablo bize şunları söylüyor:

• Denetim kuruluşu sayısı iki kata yakın artmıştır.
• Denetim sözleşmesi sayısı denetim kuruluşundaki artıştan daha düşük olmuş, buna paralel olarak denetim kuruluşu başına düşen ortalama denetim sözleşmesi ve ortalama gelir azalmıştır.
• Denetim sözleşmesi başına düşen ortalama ücretteki artış 2014’ten itibaren durağanlaşmıştır.
• Piyasya giren yeni denetim kuruluşları, var olan pastadan mevcut denetim kuruluşlarının aldığı payı azaltıcı yönde etki yapmaktadır. Kendi nam ve hesabına denetim yapanlar da benzer bir etkide bulunmaktadır.

Tablo: Kendi nam ve hesabına çalışan denetçilerin denetim piyasasındaki konumuna ilişkin veriler

Kaynak: KGK verilerinden hareketle tarafımızdan oluşturulmuştur.

Yukarıdaki verilere göre;

• Kendi nam ve hesabına denetçilik yapanların sayısı artmaktadır.
• Denetçilerin piyasadan aldığı pay artmaktadır, ancak alınan pay piyasa büyüklüğü içinde hale çok cüzi rakamlara tekabül etmektedir.
• Denetçi başına gelir artmaktadır.

Sözleşmelerin denetçiler arasındaki dağılımının dengeli olup olmadığına ilişkin bir veri yok.

SONUÇ

Yukarıda yer verdiğimiz veri ve analizlere göre bağımsız denetim piyasasında arz-talep dengesizliği söz konusudur.

Bağımsız denetçi belgesine sahip 6 kişiden sadece birisi fiilen bağımsız denetçilik yapmaktadır. Bağımsız denetçi adıyı onbinlerce kişinin sırada beklediği düşünüldüğünde dengenin arz aleyhine olan durumu daha da ağırlaşacak gibi.

Denetim piyasasında pasta paylaşımı da dengesiz. Piyasada pastanın %98’i denetim kuruluşları, %2’si kendi nam ve hesabına denetçilik yapanlarca paylaşılıyor. Bunların kendi aralarındaki pasta paylaşımı da dengesiz. Dört büyük denetim kuruluşu bağımsız denetim pastasının neredeyse yarısını (%46) alıyor.

Buna göre, bağımsız denetim piyasasından pay almak sanıldığı kadar kolay değil. Bu da genç bağımsız denetçi adaylarının “Bağımsız denetçi olsam mı, olmasam mı? diye kara kara düşünmelerine neden oluyor.

13.04.2017

Dr. Hasan AYKIN

NOT: Bu yazının tüm hakları yazarına aittir.

https://vergidosyasi.com/2017/04/13/bagimsiz-denetci-olsam-mi-olmasam-mi-bagimsiz-denetim-piyasasi-ve-arz-talep-dengesizligi-uzerine-analiz/

aktif linki kullanılarak alıntı yapılabilir. TAMAMI YAYIMLANAMAZ.