GİRİŞ

Vergi incelemesi, mükellef-vergi idaresi ilişkisinin en hassas olduğu alanlardan birisidir. Bu nedenle, mükellef haklarının korunması ve gözetilmesi açısından da en kritik süreçleri ifade eder.

En basit vergi incelemesi bile, mükellef açısından sres kaynağıdır. Aynı zamanda işyükü ve diğer maliyetler anlamına gelir. Bu nedenle, vergi incelemesin bitirilme süresine ilişkin öngörülebilirlik mükellef hakları açısından hayati önemi haizdir.

Bu kapsamda Vergi Usul Kanununun 140 ncı maddesinde 6009 sayılı Kanunla yapılan değişiklik ve maddeye yapılan ilavelerle vergi incelemelerinin belli sürede bitirilmesi yönünde önemli düzenlemeler yapılmıştır. 6009 sayılı Kanunun genel gerekçesinde; ”

“Mükellef haklarının korunması bakımından, vergi incelemelerinin vergi mevzuatına uygun şekilde yürütülmesi, öngörülebilir bir süre içerisinde tamamlanması ve incelemelerde yöntem ve uygulama birliği sağlanmasına yönelik düzenlemeler yapılmaktadır.” 

denilmek suretiyle, vergi incelemelerinin öngörülebilir bir sürede tamamlanması mükellef haklarının korunmasına yönelik bir düzenleme olarak kabul edilmiştir.

Vergi incelemesinin belli sürede bitirilmesine ilişkin düzenleme öngören 6009 sayılı Kanunun Tasarısının 213 sayılı Kanunun 140 ıncı maddesinde ilişkin değişiklik yapan, yeni bentler ve fıkra eklenmesini öngören 11. maddesinin gerekçesinde yer alan aşağıdaki cümleler, vergi incelemesinin belli sürede bitirilmesinin önemli bir mükellef hakkı olarak görüldüğüne vurgu yapmaktadır.

Çağdaş vergi uygulamalarında mükellef hakları, vergi idarelerinin önem verdiği konuların başında gelmektedir. Vergi incelemelerinin yapılmasında incelemenin başlandığı tarihin açık olarak belirlenmesi, incelemenin vergi mevzuatına uygun şekilde yürütülmesi ve öngörülebilir bir süre içinde tamamlanması mükellef haklarının vazgeçilmez unsurlarındandır.  http://www2.tbmm.gov.tr/d23/1/1-0886.pdf (Erişim, 17.06.2016).

VERGİ İNCELEMELERİNİN BELLİ SÜREDE BİTİRİLMESİ

 213 sayılı Vergi Usul Kanununun 140 ıncı maddesinin birinci fıkrasının 6 ncı bendi uyarınca, incelemelerin, incelemeye başlanıldığı tarihten itibaren, tam inceleme yapılması halinde en fazla bir yıl, sınırlı inceleme yapılması halinde ise en fazla altı ay içinde bitirilmesi esastır.  Bu süreler altı ayı geçmemek üzere uzatılabilmektedir.

Yukarıdaki düzenleme uyarınca bir vergi incelemesi, başladıktan sonra sınırlı inceleme için en çok bir yıl, tam inceleme için 18 ay içinde bitirilmek zorundadır. Peki gerçekte durum böyle mi? Ya da incelemenin bitirilmesinden mükellef ile idare aynı şeyleri mi anlamaktadır?

VERGİ İNCELEMESİNİN BİTİRİLME SÜRESİNİN TAYİNİNDE KRİTİK TARİH: VERGİ İNCELEMESİNİN TAMAMLANMIŞ SAYILDIĞI TARİH

Vergi incelemlerinin 6 aylık ve bir yıllık sürede bitirilmesine ilişkin süre tahdidinde en önemli husus; incelemenin hangi tarihte başlayıp, hangi tarihte bitmiş sayılacağı hususudur.

Vergi incelemesi için süre öngörülmesi ile birlikte, incelemenin başlama ve bitiş tarihleri önem kazanmıştır. Ancak, Vergi Usul Kanunu’nda bu konuda açık bir düzenleme yer almamaktadır. İncelemenin başlama ve bitişine ilişkin belirleme, VUK’un 140. maddesi uyarınca çıkarılan “Vergi İncelemelerinde Uyulacak Usul ve Esaslar Hakkında Yönetmelik” ile yapılmaya çalışılmıştır.

Anılan Yönetmeliğin “İncelemeye Başlama” başlıklı 9 uncu maddesine göre vergi incelemesine başlama tarihi, mükellefin incelemeye başlama tutanağını imzaladığı; tutanakta mükellefin imzasının bulunmaması halinde ise tutanağın vergi dairesi kayıtlarına intikal ettiği tarihtir. Vergi incelemesine başlama tarihi çok açık ve objektif bir şekilde belirlenmiştir.

Vergi incelemelerinin altı aylık ve bir yıllık sürede bitirilmesinde asıl kritik unsur olan, incelemenin bitiş tarihi olarak hangi işlemin esas alınacağıdır.

Vergi İncelemelerinde Uyulacak Usul ve Esaslar Hakkında Yönetmeliğin 21. maddesi uyarınca vergi incelemeleri, vergi inceleme raporlarının, rapor değerlendirme komisyonlarına intikal ettirilmek üzere ilgili inceleme ve denetim birimine teslim edildiği tarihte tamamlanmış sayılmaktadır. 

Yönetmelik düzenlemesi ile belirlenen bu tarih, gerçekte incelemenin bittiği tarih midir?İnceleme “gerçekten” inceleme elemanı tarafından raporun RDK’ya iletilmek üzere ilgili inceleme ve denetim birimine teslimi ile bitiyor mu?

Bilindiği gibi, vergi inceleme raporlarının inceleme elemanı tarafından tanzim edilmesi sonrası RAPOR DEĞERLENDİRME KOMİSYONU SÜRECİ başlamaktadır. Bu süreç özellikle, komisyonun rapor hakkındaki değerlendirmesinin olumsuz olması ve inceleme elemanının da RDK görüşüne katılmaması durumunda Merkezi Rapor Değerlendirme Komisyonu süreçleri ile aylarca sürebilmektedir. Tüm bu süreç, vergi inceleme raporunun vergi dairesine gönderilerek tarhiyata esas teşkil edecek niteliğe kavuşmadığı, başka bir deyişle, tekemmül etmediği anlamına gelmektedir. RDK önerisi ile vergi inceleme raporunda düzeltmeler yapılması söz konusu olmaktadır. Bu süreçte vergi inceleme raporları değiştirilebilmekte, bazen silbaştan yazılabilmektedir.

RDK sürecinin nihayete ermesine kadar vergi inceleme raporunun tekemmül etmediğinin en önemli göstergesi, inceleme için mükelleften alınan defter ve beglelerin iadesi ile ilgili anılan Yönetmelik hükmüdür. Yönetmeliğin 22 nci maddesine göre “Mükellefin defter ve belgeleri, ilgili rapor değerlendirme komisyonunun rapora ilişkin nihai değerlendirmesinin incelemeyi yapana iletildiği tarihten itibaren en geç on beş gün içerisinde bir tutanak ile iade edilir.” Oysa, Vergi Usul Kanununun “İnceleme Tutanakları” başlıklı 141 inci maddesine göre, mükellefin inceleme tutanaklarını imzalaması halinde defter ve belgelerini alma hakkı doğar. Yönetmelik, RDK süreci ile birlikte, aslında vergi incelemesinin ancak, rapor deeğerlendirme komisyonunun rapora ilişkin nihai değerlendirmesi ile birlikte tamamlandığını kabul etmektedir.

DEĞERLENDİRME VE SONUÇ

Yukarıda yer verilen açıklamalar çerçevesinde;

1- Vergi incelemelerinin öngörülebilir sürelerde bitirilmesinin önemli bir mükellef hakkı olduğu,

2- Bu kapsamda VUK 140 ıncı maddede incelemelerin bitirilmesine ilişkin süre sınırlaması getirildiği,

3- Vergi incelemesine ilişkin getirilen süre sınırlamasının, mükellef açısından vergi incelemelerinde öngörülebilirlik işlevini sağlayacak şekilde uygulanabilmesi için incelemenin başlama ve bitiş tarihlerinin kritik öneme sahip olduğu,

4- Vergi incelemesine başlama tarihi olarak kabul edilen, mükellefin incelemeye başlama tutanağını imzaladığı; tutanakta mükellefin imzasının bulunmaması halinde ise tutanağın vergi dairesi kayıtlarına intikal ettiği tarihin uygun bir belirleme olduğu,

5- Ancak incelemenin bitiş tarihi olarak belirlenen, vergi inceleme raporlarının rapor değerlendirme komisyonlarına intikal ettirilmek üzere ilgili inceleme ve denetim birimine teslim edildiği tarihin gerçekte vergi incelemelerinin tamamlandığı tarihi ifade etmekten uzak bulunduğu,

6- Rapor Değerlendirme Komisyonu süreçlerinin tamamlanarak vergi inceleme raporları ile ilgili Rapor Değerlendirme Komisyonunun nihai kararının oluşmasına kadarki süreçte, inceleme raporlarında değişiklik yapılmasının söz konusu olduğu, bu nedenle de mükellefin defter ve begelerinin vergi inceleme raporuna ilişkin RDK nihai değerlendirmesinden önce mükellefe teslim edilmediği, bu aşamadan önce söz konusu inceleme raporunun vergi tarhiyatına dayanak teşkil edecek bir rapor hüviyetini kazanmadığı,

7- RDK’nın nihai değerlendirmesinin karara bağlanmasına kadarki süreçte vergi inceleme raporunun tekemmül etmemiş olması nedeniyle vergi inceleme sürecinin de devam ettiği

değerlendirilmektedir.

Bu çerçevede, vergi incelemesinin tamanlanmasına ilişkin olarak Yönetmelik ile belirlenen süre, gerçekte vergi incelemesinin bitttiği tarihi ifade etmekten çok uzaktır. Bu durum, mükellef korunması amacıyla incelemelerin belli sürede bitirilmesi şeklindeki VUK 140 ıncı maddedeki güvenceleri önemli ölçüde işlevsiz kılmaktadır. Bu nedenle, mükelleflere kanunla verilmiş, vergi incelemelerinde öngörülebilirlik sağlanması yönündeki bir hakkın yönetmelik düzenlemesi ile işlevsiz kılınmasının önüne geçecek yönde vergi incelemesinin tamamlanma tarihinin yeniden belirlenmesi gerektiği düşünülmektedir.

Vergi incelemesinin tamamlanma tarihi ile ilgili bizim önerimlerimiz aşağıdaki tarihlerden birinin esas alınmasıdır:

1- Vergi incelemesi, vergi inceleme raporlarının vergi dairesi kayıtlarına intikal ettiği tarihte tamamlanmış sayılır.

2- Vergi incelemesi, Rapor Değerlendirme Komisyonunun nihai değerlendirmesinin karara bağlandığı tarihte tamamlanmış sayılır.

Tabii yukarıdaki şekilde tarih belirlenmesi ile birlikte, vergi inceleme süreçlerinin (inceleme raporunun yazımı ve RDK aşaması) yeniden düzenlenmesi de gerekecektir.

29.05.2017

Dr. Hasan AYKIN

NOT: Bu yazının tüm hakları yazarına aittir. Yazar ve kaynak gösterilerek alıntı yapılabilir. AYNEN YAYIMLANAMAZ.