OSMANLI MALİYESİ

Aşar (öşür) Nedir?

“AŞAR (ÖŞÜR): Şer’i öşür mülkten zekât yahut sadaka gibi alınan 1/10 veya 1/20. Mekke, Medine, Hicaz ve Yemen vs. gibi bazı Arap memleketlerine inhisar eden bir imtiyaz şeklinde mevcut kalabilmiş olan öşri toprakların (sadaka veya zekât mahiyetindeki dini borçlarından başka mükellefiyeti olmayan) Müslüman sahipleri tarafından ödenmesidir.

Oysa Osmanlı’da sahiplerinin mülkü olan öşri toprak pek az kalır. Yüksek mülkiyet ve murakabe hakkı fetih esnasında İslam cemaati menfaatine vakfedilerek devletin idaresine verilir veya zamanla sahipsiz kalarak, beytülmale intikal etmiş topraklar ile teşekkül ettiği kabul edilen miri arazi idare tarzı hemen hemen bütün memleket topraklarını kapsar.

Çiftçi devlete ait toprağın daimi ve ırsi bir kiracısıdır. Alınan verginin hukuki mahiyeti: toprak kirası veya bir paylaşım haracıdır (harac-ı mukasama: mahsulün toprak sahibi devlet ile belli oranda paylaşılması). Vergisi 1/10’un üstünde, genellikle 1/8 ve daha fazladır. Değişik alanlarda verimliliğe göre çok değişik uygulanır. Hıristiyanlardan yine verimliliğe göre beşte birden üçte bire kadar alındığı olur.

Tanzimat, sorunun gerçek anlamını kavramadan ve sahte bir eşitlik düşüncesiyle bütün aşar vergileri 1/10 yapılır. Arazi verim hesabı yapılmadığı gibi, aşar; yolsuzları teşvik eden, feodal, adaletsiz ve ağır bir vergi olmaktan kurtarılamaz. Cumhuriyet, 1925’te önemli bir gelirinin kaybetme pahasına, yolsuzluk kaynağı olan aşarı ilga ederek “mahsulâtı araziye vergisi” kanununu çıkarır.”

Kaynak: Doğan Avcıoğlu, Osmanlının Düzeni

Yazımıza ilişkin görüş, eleştiri ve katkılarınızı lütfen bize bildiriniz.