Bütçe hakkı, halkın seçtiği parlamentolar aracılığı ile kamu gelir ve giderlerini belirleme hakkıdır. Yasama organının yürütme organı tarafından yapılacak harcamalar ile bunların karşılığında toplanacak vergi ve diğer gelirler konusunda söz sahibi olmasını ifade eder.

Dünyada halkın haraç ödemekten vergi ödemeye geçişi, vergilerin nerelere harcandığını denetlemesi, bütçeye ‘evet’ veya ‘hayır’ demesi, binlerce yıllık demokrasi mücadelesinin bir sonucudur.Bütçe hakkının gelişmesinde İngiltere öncülük etmiştir. 1215 tarihinde Büyük Özgürlük Şartı’nın (Magna Carta Libertatum) imzalanması ve l688’de Haklar Bildirgesi’nin (Bill of Rights) ilân edilmesi ile İngilizler bütçe hakkını elde eden ilk millet olmuştur.Fransa’da, 1789 İhtilali sonrası derebeylerin, kilisenin sahip olduğu vergileme yetki ve ayrıcalıkları kaldırılmıştır. (1)

İngiltere’de bütçe hakkım ilk olarak resmen belirleyen metin “Magna Carta = Büyük Şart(Berat)”tır. Kral John 1215 yılında ülkede Magna Carta ile, toprak sahibi soyluların rızası olmadıkça vergi alınamayacağına söz vermiştir.

İngiltere’de 19 Haziran 1215’ kral yurtsuz John’ a karşı baronların müşterek cephe alarak imzalattıkları ferman’da “Kraliyet meclisi olan Magnum Concilium’un rıza ve
muvafakatı olmaksızın vergi toplanamaz.” ifadesine yer verilmiştir. “Magna Carta Libertatum” (Büyük Hürriyet Fermanı) ile ortaya çıkan “temsilsiz vergi olmayacağı” prensibi zamanla çağdaş anayasa hukuku içinde yerini almıştı.

Türk maliye tarihinde II.Mahmut döneminde 1808 yılında Ayan, beyler ve devlet ileri gelenlerinin katılımıyla hazırlanan ve “Senedî İttifak” adı verilen hukukî beige de Magna Carta’ya benzetilmektedir. Türkiye’de bugünkü anlamıyla ilk bütçe hakkını resmen ifade eden ilk anayasa 1876 Anayasası’dır.(2)

r.

Kaynaklar:

(1) Yeniçağ: Bütçe hakkı – Esfender KORKMAZ, https://www.yenicaggazetesi.com.tr/butce-hakki-54083yy.htm

(2) https://www.ekodialog.com/kamu_maliyesi/butce_nedir_hakki_butce_fonksiyonlari.html