Hesap verebilirlik ilkesi, idarenin görev ve sorumluluklarını yerine getirirken her türlü eylem, işlem ile tutum ve davranışlarını amirlerine ya da kamuoyuna karşı açıklayabilmesi anlamına gelmektedir.

Hesap verebilirlik ilkesi,

Hesap verenin, açıklama yapma ve bilgi verme zorunluluğunu; hesap soranın ise hesap verenlerin yerine getirdikleri faaliyetler için açıklama bekleme hakkını,

Kendilerine kaynak tahsis edilenlerin ya da yetki verilenlerin bu kaynakları ve yetkileri ne kadar iyi kullandıklarını gerekçelendirme sorumluluğunu,

Devlet-birey ilişkilerinde, devlete karşı güvenin tesis edilmesinin sağlanmasını, kamu yönetiminde bir denetim mekanizması
oluşturulmasını ve yönetimde verimliliğin artırılmasını,

Yöneticilerin; hukuka, kurumlarının amaç ve politikalarına uygun olmayan işlem veya eylemlerinin önüne geçebilmek amacıyla gerekli önlemleri alma yükümlülüğünü

kapsar.

Konuya İlişkin Dayanak:

5018 sayılı Kamu Malî Yönetimi ve Kontrol Kanununun “Amaç” başlıklı 1’inci maddesinde, Kanunun amaçlarından biri olarak “hesap verebilirliği ve malî saydamlığı sağlamak üzere, kamu malî yönetiminin yapısını ve işleyişini, kamu bütçelerinin hazırlanmasını, uygulanmasını, tüm malî işlemlerin muhasebeleştirilmesini, raporlanmasını ve malî kontrolü düzenlemek”
olarak belirtilmiş, “Hesap verme sorumluluğu” başlıklı 8’inci maddesinde, “Her türlü kamu kaynağının elde edilmesi ve kullanılmasında görevli ve yetkili olanlar, kaynakların etkili, ekonomik, verimli ve hukuka uygun olarak elde edilmesinden, kullanılmasından, muhasebeleştirilmesinden, raporlanmasından ve kötüye kullanılmaması için gerekli önlemlerin alınmasından sorumludur ve yetkili kılınmış mercilere hesap vermek zorundadır.” ifadeleri kullanılarak hesap verebilirlik hususunda açık düzenlemelere yer verilmiştir.

Kanunun 41’inci maddesinde, üst yöneticiler ve bütçeyle ödenek tahsis edilen harcama yetkililerince, hesap verme sorumluluğu çerçevesinde, her yıl faaliyet raporu hazırlanacağı üst yöneticinin, harcama yetkilileri tarafından hazırlanan birim faaliyet raporlarını esas alarak, idaresinin faaliyet sonuçlarını gösteren idare faaliyet raporunu düzenleyerek
kamuoyuna açıklayacağı hükmüne yer verilmiştir.

Ayrıca Kanunda düzenlenen birçok maddede; stratejik plan ve performans esaslı bütçeleme, uluslararası standartlara uygun bir muhasebe sistemi, faaliyet raporları, kesin hesap kanunu, kurumsal mali durum ve beklentiler raporu, iç kontrol, iç denetim ve dış denetim gibi hesap verme sorumluluğunun gereği olan araçlara yer verilmiştir.

Kamu Görevlileri Etik Davranış İlkeleri ile Başvuru Usul ve Esasları Hakkında Yönetmeliğin “Yöneticilerin hesap verme sorumluluğu” başlıklı 20’nci maddesinde, “Kamu görevlileri, kamu hizmetlerinin yerine getirilmesi sırasında sorumlulukları ve yükümlülükleri konusunda hesap verebilir ve kamusal değerlendirme ve denetime her zaman açık ve hazır olurlar.

Yönetici kamu görevlileri, kurumlarının amaç ve politikalarına uygun olmayan işlem veya eylemleri engellemek için görev ve yetkilerinin gerektirdiği önlemleri zamanında alırlar.

Yönetici kamu görevlileri, yetkisi içindeki personelin yolsuzluk yapmasını önlemek için gerekli tedbirleri alırlar. Bu tedbirler; yasal ve idari düzenlemeleri uygulamayı, eğitim ve bilgilendirme konusunda uygun çalışmalar yapmayı, personelinin karşı karşıya kaldığı mali ve diğer zorluklar konusunda dikkatli davranmayı ve kişisel davranışlarıyla personeline örnek
olmayı kapsar.

Yönetici kamu görevlileri, personeline etik davranış ilkeleri konusunda uygun eğitimi sağlamak, bu ilkelere uyulup uyulmadığını gözetlemek, geliriyle bağdaşmayan yaşantısını izlemek ve etik davranış konusunda
rehberlik etmekle yükümlüdür.”

düzenlemesine yer verilmiştir.

Tüm bunlara ek olarak, idarelerde etkin bir iç kontrol sisteminin oluşmasını ve yerleşmesini temin etmek amacıyla Hazine ve Maliye Bakanlığı (Mülga Maliye Bakanlığı) tarafından İç Kontrol ve Ön Mali Kontrole İlişkin Usul ve Esaslar Hakkında Yönetmelik ile Kamu İç Kontrol Standartları Tebliği yayımlanmıştır. Söz konusu Tebliğde Kamu İç Kontrol Standartları, iç
kontrolün; kontrol ortamı, risk değerlendirmesi, kontrol faaliyetleri, bilgi ve iletişim ile izleme bileşenleri esas alınarak genel nitelikte düzenlemeler yapılmıştır.

Kamu Denetçiliği Kurumu (Ombudsman) hesap verebilirlik ilkesi ile ilgili olarak aşağıdaki tavsiyelerde bulunmuştur:

➢ Hesap verebilir bir idarenin oluşumu, kamu görevlilerinde işi sahiplenme duygusunun oluşması ve idarenin işlem ve eylemlerinde hesap verme sorumluluğunun bulunması için idarenin iş ve karar alma süreçlerine ilişkin standartlar ve görev tanımları açık ve net olarak belirlenmeli, yetki devri yapılması durumunda bu devrin sınırları açıkça belirlenerek yazılı olarak ifade edilmelidir.

➢ İdare kendi denetim birimlerinin oluşturulmasında azami dikkati sarf etmenin yanı sıra, iş ve işlemlerinin denetimine de her an açık ve hazır olmalıdır.

➢ İdare kendilerine verilen görev, amaç ve hedefleri doğrultusunda insan kaynakları planlaması yapmalı ve işe alım ile yükselmede liyakat ve ehliyete dayalı istihdama önem vermelidir.

➢ Karar verme süreçlerine ilişkin idari usul ve prosedürler belirli ve erişilebilir olmalı, idari usuller basitleştirilmeli, şeffaflık, belirlilik ve öngörülebilirlik ilkelerine uygun olarak kamuoyunun ulaşabileceği hizmet standartları ilan edilmeli ve değişen koşullar karşısında gerekli güncellemeler yapılmalıdır.

➢ İdare tarafından, hesap verebilirlik kapsamında raporlamaya önem verilmeli, raporların düzenli aralıklarla periyodik olarak tekrarlanmasına özen gösterilmeli, raporlar muhatapların incelemesine açık tutulmalı, raporlamanın doğru ve güvenilir bilgi içermesi için gerekli hassasiyet gösterilmelidir.

➢ İdare kendisine verilen görevlerle ilgili iş süreçlerini hazırlayarak bunu duyurmalı ve değişen görevler ve koşullar karşısında zamanında gerekli güncellemeleri yaparak ilan etmelidir.

➢ İdare tarafından; kamu gelir, gider, varlık ve yükümlülükleri etkili, ekonomik ve verimli bir şekilde yönetilmeli; kanunlara ve diğer düzenlemelere uygun olarak faaliyet gösterilmesi açısından iç işleyiş ve vatandaşa hizmet sunumu noktasında risk oluşturan faktörler tespit edilmeli ve buna ilişkin önlemler alınmalı, gerekli gözden geçirmeler yapılmalıdır.

➢ İdare, kaynakların etkili, ekonomik ve verimli kullanılması ile şeffaflık ve hesap verebilirliği teminen amaç ve hedefleriyle uyumlu stratejik planlarını katılımcı bir anlayışla, sade ve gerçekçi bir yaklaşımla hazırlamalı, performans programlarının hazırlanmasında da aynı hususları gözetmelidir.

Kaynak: iyi-yonrtim-ilkeleri-turkce.pdf.pdf (ombudsman.gov.tr)