Dr. Hasan AYKIN

PDF Formatı

Giriş

Vergi politikalarının kamu harcamalarının finansmanı, gelir dağılım eşitsizliğini giderme, büyümeyi teşvik gibi amaçlardan biri veya bir kaçını amaçlaması söz konusudur. Bu açıdan bir vergi düzenlemesi söz konusu olduğunda, öncelikle böyle bir düzenleme ile neyin amaçlandığı hususu, yapılacak düzenlemenin tasarımı açısından ilk önce cevaplandırılması gereken sorudur.

Ulaşım sektörü, birey ve toplum açısından çevre kirliliği, trafik yoğunluğu, gürültü gibi pek çok dışsal maliyetler getiren bir sektördür. Bu nedenle bu sektörle ilgili vergilemelerde, söz konusu dışsal maliyetlerin (negatif dışsallıkların) ilgililere mümkün olduğunca yansıtılmasına yönelik çabalar yoğunluk kazanmaktadır.

Motorlu kara taşıtları içinde en önemli pay otomobile aittir. Bu nedenle otomobil vergilemesi özel bir ilgi alanı haline gelmiştir.

Avrupa Birliği üyesi ülkelerde 2012 yılı için 230 milyonun üzerinde binek otomobil trafiktedir. Bu rakama her yıl 13 milyon yeni binek araç eklenmektedir[1].

Türkiye’de 2016 yılı Şubat ayı sonu itibarıyla trafiğe kayıtlı toplam 20 milyon 159 bin 183 adet taşıtın %53,1’ini otomobil, %16,3’ünü kamyonet, %14,6’sını motosiklet, %8,5’ini traktör, %4’ünü kamyon, %2,2’sini minibüs, %1,1’ini otobüs, %0,2’sini ise özel amaçlı taşıtlar oluşturmaktadır. Söz konusu tarih itibariyle trafikte dolaşan otomobil sayısı 10 milyon 700 binin üzerindedir. Otomobil stokuna her yıl 700 bin civarında yeni araç eklenmektedir[2].

Başta Avrupa Birliği ülkeleri olmak üzere, pek çok ülkede binek otomobillerin vergilendirilmesi alanındaki politika arayışları ve bu kapsamda yeni düzenlemeler söz konusu olmaktadır. Diğer ülkelerdeki gelişmeler, Türkiye’de de binek otomobillerin vergilemesinde alternatif politika arayışlarını gündeme getirmiştir. Konu uzun süredir kamuoyunun ve vergi otoritelerinin gündemini işgal etmektedir[3]. Aşağıda Hollanda’da binek otomobillerin ilk tescili aşamasındaki vergi uygulamasına yer verilmek suretiyle bu alanda atılacak adımlara küçük de olsa katkı yapılması amaçlanmıştır.

Otomobilin İlk Tescili Aşamasındaki Vergilemeye İlişkin Hollanda Örneği

Hollanda’da şahsi amaçla kullanılan binek otomobillerin ilk kez tescili sırasında karbondioksit (CO₂₎ emisyonuna dayalı vergileme söz konusudur. Söz konusu vergilemeye ilişkin tarife cetveli, otomobilin her bir gram/km CO₂ emisyonunu dikkate almakta ve otomobilin karbon emisyon miktarının belli eşikleri aşması durumunda artan oranlı şekilde vergilendirilmesini öngörmektedir.

Tablo : Hollanda’da Şahsi Kullanım Amaçlı Binek Otomobiller İçin Tarife Cetveli

Kaynak: http://www.belastingdienst.nl/wps/wcm/connect/bldcontenten/belastingdienst/individuals/cars/bpm/calculate_the_bpm/calculate_the_bpm_for_a_passenger_car (Erişim, 02.06.2015)

Yukarıdaki tarife cetveline göre verginin hesabında önce otomobilin CO₂ emisyonuna göre tabi olduğu dilimdeki maktu vergi bulunmaktadır. Daha sonra, aracın emisyonu ile ilgili dilimin alt limiti arasındaki fark bulunmakta ve bu fark aynı satırın son sırasında yer alan limit üzeri gram/km CO2 emisyonu için öngörülen rakam ile çarpılmaktadır. Son olarak, maktu tutar ile alt limitin üzeri için bulunan ilave tutar toplanarak toplam vergi rakamına ulaşılmaktadır.

Örnek: 155 gram/km CO₂ emisyonu olan bir binek otomobilin vergilemesi aşağıdaki gibidir:

• 155 gram/km CO₂ emisyonuna sahip araç için tarife cetvelinin (3) numaralı satırındaki maktu vergi 2599 Avrodur.
• 155 gram/km CO₂ emisyon miktarı, (3) numaralı satırda yer alan alt limitin 45 gram/km (155-110=45) üzerindedir. Alt limitin üzerindeki 45 gram/km CO₂ emisyonunun her gramı aynı satırın son sırasında yer alan 112 Avro ilave vergi uygulanacaktır. Buna göre, ilave vergi tutarı 45×112= 5040 Avro olacaktır.
• Maktu vergi (2599 Avro) ile gram-km başına hesaplanan ilave vergi (5040) tutarları toplanacak ve aracın ilk tescili sırasında ödenmesi gerekli toplam motorlu taşıtlar vergisi olan 7639 Avro rakamına ulaşılacaktır.

Yukarıdaki tarife cevteli CO₂ emisyonundaki her gram/km CO₂ emisyon artışını dikkate almak suretiyle vergilemeye imkan vermektedir. Vergilemede orantılılık ilkesine uygun düşmektedir. Karbon emisyon miktarı arttıkça ilave gram/km CO₂ emisyon miktarı için öngörülen vergi, artan oranlı şekilde yükselmektedir. Dilimler arasındaki geçiş ise oldukça yumuşak olmaktadır.

Elektrikli otomobiller, karbon emisyonuna sahip olmadığı için tescil sırasında alınan motorlu taşıtlar vergisine tabi değildir.

Sonuç

Hollanda’da binek otomobillerin ilk tescili sırasındaki vergileme tamamen çevreci bir karaktere sahiptir. Emisyon artışı birlikte artan vergiler nedeniyle tüketici tercihlerini daha çevreci araçlara yönlendirme etkisine sahiptir. Vergi dizaynında fiskal amaçlardan ziyade, otomobilin negatif dışsallıkları esas alınmış, sosyal ve çevreci boyut ön planda tutulmuştur.

SONNOTLAR

[1] EU, Communication from Commission to The European Parliment, The Council and European Economic and Social Committee, 2012, s. 2.

[2] TÜİK, Motorlu Kara Taşıtları, Şubat 2016 http://www.tuik.gov.tr/PreHaberBultenleri.do?id=21602 (Erişim, 03.06.2016).

[3]Dünya Gazetesi, 29.11.2010, “MTV’de Emisyona Dayalı Vergi Yolda”, http://www.dunya.com/guncel/mtvde-emisyona-dayali-vergi-yolda-107163h.htm, (Erişim 29.05.2015); NTV, 02.05.2011, “MTV ve ÖTV Sistemi Değişiyor”, http://www.ntv.com.tr/arsiv/id/25208714 (Erişim 29.05.2015); Sabah, 10.03.2013, “Emisyon Oranına Göre Vergi Geliyor”, http://www.sabah.com.tr/ekonomi/2013/03/10/emisyon-oranina-gore-vergi-geliyor (Erişim, 29.05.2015).