Daha önce Maliye Bakanlığı bünyesinde Gelirler Genel Müdürlüğü adı ile hizmet veren birim, 16.05.2005 tarih ve 25817 sayılı Resmi Gazete’de yayımlanan Gelir İdaresi Başkanlığının Teşkilat ve Görevleri Hakkında Kanun ile Gelir İdaresi Başkanlığı olarak yeniden örgütlenmiş, bütçe ve personel yönetimi konularda önemli özerklikler kazanmıştır.

Söz konusu Kanuna yansıyan önemli hususlardan birisi “MÜKELLEF HAKLARI”na yapılan vurgudur. 178 sayılı  KHK’da mükellef hakkı kavramı bir kez bile geçmez iken, 5345 sayılı Kanunda “Mükellef Hakları” ibaresi beş kez zikredilmiştir.

Kanunun “Amaç” başlıklı birinci maddesinde “ …vergi ve diğer gelirleri en az maliyetle toplamak; mükelleflerin vergiye gönüllü uyumunu sağlamak; mükellef haklarını gözeterek yüksek kalitede hizmet sunmak suretiyle yükümlülüklerini kolayca yerine getirmeleri için gerekli tedbirleri almak, ..” şeklinde mükellef haklarına vurgu yapılmıştır.

Kanunun 4. maddesinde Başkanlığa; “c) Mükellef haklarının korunması ve mükellef ile Başkanlık ilişkilerinin karşılıklı güven esasına dayanması konusunda gerekli tedbirleri almak” almak görevi verilmiştir.

Mükellef hakları tüm dünyada gelişen bir konudur. Türkiye açısından mükellef hakları alanında atılan her adım kıymetlidir. Teşvik edilmesi gerekir. Vergi veren, vatandaşlık görevini yerine getirenlerin haklarının korunması önem taşır.

Kendisine mükellef hakları konusunda görev yüklenmiş olan GİB, çok güzel bir uygulamaya imza atarak MÜKELLEF HAKLARI BİLDİRGESİ yayımlamıştır. Söz konusu bildirge, hukuki bağlayıcılığı olan bir metin değildir. İdarenin mükelleflere karşı taahhüdünü deklare etmesi anlamına gelmektedir.

Burada sorumuz şu, mükellef hakları konusunda tek muhatap veya yetkili tek birim GİB midir? Değilse, mükellef hakları bildirgesindeki imzalar eksik midir? Örneğin, gümrük vergileri, ithalat üzerinden alınan vergilerde gümrük birimlerinin önemli görev ve yetkileri vardır. Toplanan vergiler içinde gümrük idaresi tarafından toplanan vergilerin önemli bir ağırlığı vardır.

Mükellef hakları konusunda en önemli birimlerden bir diğeri, Vergi Denetim Kuruludur. Vergi Denetim Kurulunun en önemli fonksiyonu vergi incelemeleridir. Vergi incelemesi ise mükellef haklarının korunmasının en hassas olduğu sürece tekabül etmektedir.

Son dönemde Vergi Denetim Kurulu tarafından mükellef hakları konusunda bazı adımlar atıldığı görülmektedir. Yönetmelik değişikliklerinde mükellef haklarını önceleyen düzenlemeler yapılmıştır. Ayrıca, mükelleflerin vergi inceleme süreçleri ile bilgi almalarına yönelik güzel uygulama örneği olarak VDK MÜKELLEF PORTALI hayata geçirildi. Vergi incelemesi sürecinde olan mükelleflere söz konusu portalı kullanmaları tavsiye edilir. Portalda amaçlanan düzeyde veriler yok ise VDK Başkanlığı durumdan haberdar edilebilir.

VDK tarafından vergi incelemesi sırasında mükelleflerin hak ve yükümlüklerini belirten bir broşür de hazırlandı. Tüm vergi müfettişlerine dağıtıldı.

Mükellef hakları konusunda en kritik noktada bulunan VDK tarafından mükellef hakları konusunda atılan adımlar takdiri hak ediyor. Ancak vergi inceleme sırasında mükellef hak ve yükümlülükleri broşürü, VDK’nın mükellef hakları konusunda bir taahhüdünü içeren mükellef hakları bildirgesi mahiyetinde değil. İlgili mevzuat hükümlerinde yer alan hakları sıralamaktan ibaret. Oysa VDK’nın mükellef hakları konusunda mükelleflere net taahhütlerde bulunması gerekir. Örneğin, “Vergi incelemesine alınacak mükellefleri tamamen objektif kriterlere göre belirleyeceğiz.” “Vergi incelemesinin gerekçesi konusunda sizi aydınlatacağız.” “Vergi incelemesi sırasında edindiğimiz her türlü bilginin mahremiyetine saygı göstereceğiz.” ve benzeri taahhütleri içeren bir metin mükellef hakları açısından daha olumlu etkiler yapar.

Sonuçta, GİB tarafından çok güzel bir adım olarak başlatılan “MÜKELLEF HAKLARI BİLDİRGESİ”nin daha kapsayıcı hale getirilmesinde fayda var. Mükellef haklarını etkileyebilecek türde işlem ve eylemde bulunan diğer kurumların da içeriği zenginleştirilmiş bir MÜKELLEF HAKLARI BİLDİRGESİNİN altına imzalarını koymaları ihtiyacı var gibi gözüküyor.

Vergi ile ilgili tüm birimleri kapsayacak bir bildirgenin hazırlanmasında güçlükler varsa, en azından Maliye Bakanlığı bünyesinde Bakan imzalı yeni, içeriği genişletilmiş ve tüm Bakanlık birimlerini içine alan kapsamlı bir Mükellef Hakları Bildirgesi yayımlanabilir. Böyle bir inisiyatif, mükellef hakları konusunda olumlu yaklaşım ve uygulamaları ile öne çıkan Sayın Maliye Bakanının artılar hanesine yeni bir tanesinin eklenmesine vesile olur.

16.03.2017

Dr. Hasan AYKIN